Cuộc chiến gian nan
Những ngày đầu năm 2015, “truyền thông tự do” và “bảo vệ nguồn tin đến cùng” là hai cụm từ được nhắc đến nhiều nhất trong làng báo Mỹ sau sự việc James Risen, nhà báo 59 tuổi của nhật báo nổi tiếng New York Times, phải đối mặt với nguy cơ ngồi tù chỉ vì kiên quyết bảo vệ nguồn tin của mình. James Risen và những tên tuổi khác của làng báo chí Mỹ từng phải đối mặt với án tù đã cho thấy, cuộc chiến này, dù ở ngay trên mảnh đất được coi là tự do nhất thế giới, cũng còn lắm gian truân.
“Người hùng báo chí” trong tâm bão
Với báo giới Mỹ lúc này, James Risen - cây bút kỳ cựu của tờ New York Times đích thị là người hùng sau khi anh chấp nhận đối mặt với án tù để bảo vệ nguồn tin. “James Risen được vinh danh do mạo hiểm tự do của bản thân để bảo vệ các nguyên tắc cần có cho một nền truyền thông thật sự tự do” - thông cáo của Tổ chức Newspaper Guild (tổ chức công đoàn ngành báo chí Mỹ) nêu rõ. Bernie Lunzer - người đứng đầu của Newspaper Guild - còn dành cho James Risen những lời khen tặng có cánh: “Với tác phẩm của mình, James Risen đã làm những điều mà một nhà báo giỏi phải làm. Anh ấy đã dùng cách không gây phương hại cho an ninh quốc gia để nói với người Mỹ những điều chính phủ của họ không nên làm. Đó là công việc của anh ấy, công việc của tất cả các nhà báo. Chúng ta có cuộc sống tốt đẹp hơn là nhờ vậy”.
Trong nhiều năm liền, các công tố viên liên bang đeo bám Risen sau khi nhà báo này công bố cuốn sách Nhà nước của chiến tranh: Lịch sử bí mật của CIA và chính quyền Bush viết về CIA và chính quyền Tổng thống Bush trong cuộc chiến chống khủng bố đầu năm 2006. Bên công tố nghi ngờ một nhân viên CIA cung cấp thông tin mật cho Risen về các hành động vụng trộm của CIA trong một chiến dịch nhắm vào chương trình hạt nhân Iran. Năm 2008, sau khi cho rằng nguồn tin chính là cựu nhân viên CIA Jeffrey Sterling, chính quyền Bush đưa trát đòi James Risen ra hầu tòa nhằm xác nhận ông Sterling là nguồn tin. Risen kiên quyết từ chối ra đối chứng và yêu cầu Tòa án Tối cao hủy yêu cầu đối chứng. Đầu năm 2014, Tòa án Tối cao bác yêu cầu của Risen. Như vậy, nếu tiếp tục từ chối cung cấp thông tin về nguồn tin, James Risen sẽ phải đối mặt với nguy cơ ngồi tù. Đứng trước sự lựa chọn “phản bội nguồn tin” hay ngồi tù, James Risen khẳng định: sẽ “tiếp tục đấu tranh” để bảo đảm an toàn cho nguồn tin của mình.
Ngồi tù để bảo vệ nguồn tin
Câu chuyện của Risen khiến nhiều người nhớ lại rất nhiều vụ án tương tự. Tháng 2.2001, nhà báo kỳ cựu Jim Taricani của WJAR - mạng lưới truyền hình hãng NBC, đã gây chấn động trong làng báo Mỹ khi quyết định ngồi tù để bảo vệ nguồn tin của mình đến cùng.
Vụ việc mà Taricani theo đuổi khi đó là một cuộc điều tra kéo dài của liên bang có tên Chiến dịch Plunderdome khiến ít nhất 9 quan chức thành phố Providence bị kết án, trong đó có Thị trưởng Vincent A. Cianci Jr. Nhân viên thân tín của ông Cianci là Frank E. Corrente cũng bị kết tội tham nhũng vì nhận số tiền hối lộ 1.000 USD từ một doanh nhân giấu mặt. Trên thực tế, doanh nhân này chính là một mật vụ của FBI đóng giả, và cũng là người bí mật ghi hình vụ nhận hối lộ. Taricani đã nhận được bản sao của đoạn video này và cho đăng tải vào tháng 2.2001. Sau khi thông tin được phát đi, Thẩm phán liên bang Ernest Torres chỉ định một công tố viên đặc biệt điều tra xem ai đã cho rò rỉ đoạn băng trên.
Sau khi công tố viên thẩm vấn 14 người, tất cả trong số họ đều phủ nhận là người đã cung cấp đoạn băng cho Taricani. Thẩm phán Torres đã cho là Taricani cưỡng lệnh tòa và phạt Taricani 1.000 USD mỗi ngày cho đến khi nào ông chịu khai ra tên nguồn tin.
Sau khi Hãng truyền hình NBC quyết định chi trả số tiền 85.000 USD cho Taricani, Thẩm phán Torres nâng mức tội của Taricani từ “cưỡng lệnh tòa” thành “khinh mạn tòa” và bị quản thúc tại nhà trong 6 tháng liền.
Taricani không phải là người đầu tiên bị bắt giam vì muốn bảo vệ nhân chứng của mình. Nhưng Lucy Dalglish - Giám đốc của Ủy ban Tự do báo chí của các nhà báo - cho biết, vụ việc của Taricani rất bất thường ở chỗ ông ngồi tù không phải vì bị buộc phải cung cấp nguồn tin, mà là bị trừng phạt nếu như từ chối cung cấp nguồn tin.
Sôi sục vì một nền truyền thông tự do
Ngay sau khi sự việc James Risen sẽ phải đối mặt với án tù nếu từ chối tiết lộ nguồn tin, 14 nhà báo từng đoạt giải Pulitzer của các tờ báo danh tiếng Mỹ đã lên tiếng ủng hộ James Risen.“Thật nhục nhã khi James Risen phải đối mặt với án tù trong khi ông làm điều mà bất kỳ nhà báo chân chính nào cũng phải làm: bảo vệ bí mật nguồn tin. Tổng thống Obama và Bộ trưởng Tư pháp Mỹ nên hủy mọi cáo buộc pháp lý nhắm vào Risen để chứng tỏ một điều: cuộc chiến của họ không phải là cuộc tấn công vào Tu chính án thứ Nhất (Tu chính án thứ Nhất của Hiến pháp Hoa Kỳ quy định công dân có quyền tự do ngôn luận và bảo vệ nguồn tin bí mật của mình)” - Jason Szep và Andrew R.C. Marshall, hai nhà báo của Hãng tin Reuters, lên tiếng. Ngay sau đó, Roots Action, nhóm thu thập bình luận của báo giới về trường hợp của phóng viên Risen, đã tổ chức một hội thảo với các tổ chức tự do báo chí, đưa ra một bản kiến nghị với 100.000 chữ ký kêu gọi nhà chức trách dừng ngay các hành động pháp lý chống lại Risen. Trước đó, hồi tháng 6.2014, một liên hiệp gồm 70 cơ quan thông tấn và các nhóm báo chí đã viết một lá thư kêu gọi Thượng viện Mỹ có những hành động kịp thời nhằm thông qua một “đạo luật lá chắn” (Luật Khiên) nhằm tạo cơ sở pháp lý cho các nhà báo bảo vệ nguồn tin của mình.
Theo báo chí Mỹ, nếu James Risen phải ngồi tù hoặc bị phạt ở mức không thể chấp nhận được, Chính phủ Mỹ sẽ phải đối mặt với làn sóng chỉ trích dữ dội từ báo giới. Căng thẳng giữa chính quyền và báo giới càng lên tới đỉnh điểm khi Giám đốc Cơ quan tình báo quốc gia Mỹ James Clapper gần như công khai tuyên bố rằng, các phóng viên đưa tin về tài liệu Edward Snowden là những kẻ đồng lõa với tội phạm, những kẻ phản bội nước Mỹ.