Điện ảnh và Ấn Độ giáo
Triết lý Ấn Độ giáo ẩn chứa trong nhiều bộ phim bom tấn như Hố đen tử thần, Người dơi, Chiến tranh giữa các vì sao. ĐBND giới thiệu bài viết về mối liên hệ tâm linh huyền bí phương Đông và giải trí thực dụng phương Tây.
Hố đen tử thần (Interstellar) đạt tổng đoanh thu hơn 600 triệu USD, tạo nên cơn lốc bình luận bất tận về khoa học và triết học. Nhưng Hố đen tử thần không quá mới mẻ. Ý tưởng thúc đẩy cốt truyện là “tồn tại dòng siêu ý thức vũ trụ vượt thời gian và không gian, kết nối tất cả cuộc sống con người” đã có khoảng 3.000 năm trong Kinh Vệ Đà.
Tuyên bố “họ” bí ẩn và rõ mồn một đã tạo ra một hố sâu gần sao Thổ để ông đi cứu nhân loại, xóa tan cảm giác về thực tại vật chất, chính là “ta”, phi hành gia người hùng (Matthew McConaughey) chỉ lặp lại những khái niệm nòng cốt trong Áo Nghĩa Thư (Upanishad) là văn bản triết học cổ nhất Ấn Độ. Tâm trí cá nhân chỉ là phản chiếu đơn lẻ của vũ trụ hợp nhất. Nhân vật của McConaughey nhìn cuộc sống từ mọi góc độ qua lăng kính đa chiều tượng trưng mạng lưới Indra, là một ẩn dụ Hindu mô tả vũ trụ như mạng lưới phức tạp vĩnh cửu do Đấng Sáng Tạo giăng nên, mỗi nút giao đính một viên ngọc vô số mặt, qua đó một người phản chiếu thành vô vàn người khác.
 Hố đen tử thần: hành trình tâm linh? |
Sự hào hứng của Hollywood với đạo Phật, yoga và những hệ giáo Ấn Độ bí truyền khác đã có từ lâu. Đạo diễn David Lynch là một diễn giả thẳng thắn về kỹ thuật nhập thiền, tài tử Richard Gere theo đuổi hình tượng Đức Đạt Lai Lạt Ma của Phật giáo, minh tinh Julia Roberts xác nhận niềm tin Ấn Độ giáo sau phim Ăn, cầu nguyện và yêu (Eat, Pray, Love) nói về hành trình một phụ nữ Mỹ hiện đại tìm kiếm bình yên thông qua việc thực hành tâm linh Ấn Độ, đạt doanh thu hơn 200 triệu USD. Tính không (sunyata) mang lại lợi nhuận kếch xù cho làng giải trí. Ấn Độ giáo là mỏ vàng dù giáo lý của hệ tôn giáo này là thực hành khắc khổ.
Là một đạo diễn nổi tiếng, chỉ riêng tên tuổi có thể kiếm được dự án hàng triệu dollar, Christopher Nolan biết rõ giá trị những thương hiệu đã có từ lâu như Ấn Độ giáo. Phim Hành trình tìm lại ký ức (Memento) đột phá của ông, Guy Pearce vào vai kẻ mất trí nhớ truy tìm một tên sát nhân mà chính anh không biết là ai, qua đó khán giả chứng kiến vụ giết người, theo thứ tự thời gian và đảo ngược. Khái niệm “không tin tưởng và tìm kiếm sâu hơn thực tế cá nhân” được mở rộng trong Kẻ đánh cắp giấc mơ (Inception) của Nolan, Leonardo DiCaprio đóng vai dẫn đầu nhóm Psychonaut đột nhập vào giấc mơ người khác để đánh cắp thông tin, cuộc phiêu lưu theo hình xoắn ốc trong những giấc mơ mà quy luật tự nhiên ngày càng chênh vênh mơ hồ.
Nhà sản xuất Peter Rader phát biểu: Ma trận (Matrix) là bộ phim theo thuyết du già (yoga). Thế giới này là một ảo tưởng. Phim nói về khả năng tạo ảo giác (maya) thông qua sức mạnh siêu nhiên. Vượt qua ảo tưởng và kết nối với điều lớn hơn, người ta có thể làm mọi thứ, đạt năng lực của hành giả sở đắc như Paramahansa Yogananda mô tả, có thể bất chấp quy luật thực tế thường thức.
Tác phẩm mới nhất của Rader là phim tài liệu về Yogananda (1853 - 1952), một trong những bậc thầy đầu tiên mang thuyết thần bí Ấn Độ đến Bắc Mỹ thập niên 1920, thành công bất ngờ ở Mỹ. Phim mô tả ảnh hưởng triết lý Hindu trong văn hóa Mỹ. Tâm thức Tây phương dần mở mắt trước sự tha hóa của con người tách khỏi con người toàn diện phơi bày qua vô số bệnh hoạn thể chất, rối loạn tâm thần. “Người đưa thế giới đến đầu ngón tay” Steve Jobs đọc tác phẩm Tự truyện của một nhà yogi (Autobiography of a Yogi) của Yogananda mỗi năm một lần. Cuốn sách truyền cảm hứng cho ông phát triển các sản phẩm mang tính thời đại như iPad.
Trước Nolan, trước Ma trận, trước iPad, có Chiến tranh giữa các vì sao (Star Wars). Bộ phim với quy mô và chủ đề vũ trụ về một “sức mạnh” siêu việt có thể ban quyền lực siêu nhân cho những người thích hợp, bắc cầu nền văn hóa Mỹ chính thống với tinh thần bí truyền Ấn Độ. George Lucas chịu ảnh hưởng của nhà thần thoại học Joseph Campbell với tác phẩm Muôn mặt anh hùng (A Hero with a Thousand Faces), dựng nên nhân vật Luke Skywalker. Campbell khai thác câu niệm “theo đuổi hạnh phúc” trong Áo Nghĩa Thư, bắt nguồn từ thuật ngữ tiếng Phạn “sat-chit-ananda”. Campbell giải thích: “Sat nghĩa là tồn tại, chit nghĩa là ý thức, ananda nghĩa là hạnh phúc hay sung sướng. Tôi không biết ý thức tôi là ý thức đích thực hay không, sự tồn tại của tôi là sự tồn tại đích thực hay không, nhưng tôi biết hạnh phúc của mình ở đâu. Vì vậy, theo đuổi hạnh phúc mang lại cho tôi ý thức lẫn sự tồn tại của tôi”. Theo đuổi hạnh phúc chính là đang sống hạnh phúc. Người leo núi ngắm trăng không hẳn tìm được trăng đẹp hơn trên đỉnh núi, mà sung sướng vì trăng soi từng bước chân leo núi.
 Ấn Độ giáo coi biểu tượng Om (Aum) là nguồn gốc của mọi điều linh thiêng trong vũ trụ |
Chiến tranh giữa các vì sao đặt ra một nguyên tắc mới cho siêu nhân ở Hollywood: phải vượt qua dục vọng xấu xa bản thân trước khi chiến đấu với kẻ thù, và tìm kiếm sự giác ngộ trong quá trình này. Bộ ba phim Người dơi (Batman) của Nolan, nhân vật chính phải đấu tranh không trở thành kẻ thù của mình cật lực như đánh bại nó, giới thiệu tâm thức thiền và giáo huấn yoga, nhấn mạnh đấu tranh nội tâm trước khi đối mặt thách thức bên ngoài.
“Tâm linh là vén màn bí mật”, Rader nói. Tĩnh tâm có thể chạm vào sức mạnh sâu thẳm. Còn nhiều cuộc đời ngoài cuộc đời hiện hữu. Trong lịch sử tư tưởng Tây phương, con người đã từng nghĩ mình ngang hàng với thượng đế và không hề hoài nghi ý nghĩa hay giá trị của sự sống. Nếu ví Ấn Độ giáo là cái bình vô tận thì những tác phẩm điện ảnh đặc sắc kể trên là vài hòn sỏi con quạ nghệ thuật thứ bảy nỗ lực gắp bỏ vào, góp hy vọng nước mát tâm linh sẽ tràn đầy và tưới mát thế giới ngày càng cằn khô.