Phát triển du lịch - giải pháp hàng đầu để bảo tồn văn hóa Tây Nguyên

Văn hóa Tây Nguyên mang nét đặc trưng độc đáo với các thành tố như: sử thi, ngôn ngữ, tôn giáo, cồng chiêng, nhà dài, nhà rông, luật tục, các nghi lễ bỏ mả, đâm trâu… Trong văn hóa Tây Nguyên, không gian sinh hoạt của các tộc người từ phương thức mưu sinh, các tổ chức cộng đồng buôn làng, các tri thức dân gian, phong tục tập quán, tác phẩm nghệ thuật… đều tạo nên bản sắc riêng có của vùng đất này. Trong đó, cồng chiêng Tây Nguyên là một sản phẩm văn hóa đặc sắc; là “báu vật” trong kho tàng văn hóa của người Việt Nam. Cũng chính vì vậy, UNESSCO đã vinh danh Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên là kiệt tác truyền khẩu phi vật thể của nhân loại.

Không gian thực hành văn hóa của Tây Nguyên chính là rừng. Văn hóa rừng - hay như cách gọi của nhiều nhà nghiên cứu tâm thức rừng đã trở thành đặc trưng nổi bật nhất trong cách nghĩ của người Tây Nguyên. Rừng là môi trường cư trú, môi trường sản xuất, môi trường sinh hoạt và cũng là môi trường tâm linh. Với ý niệm “vạn vật hữu linh” vừa tôn thờ, vừa trông chờ sự hỗ trợ của thần linh đã giúp người Tây Nguyên hình thành phương thức ứng xử hợp lý với hệ sinh thái quanh mình. Hệ thống luật tục do các trưởng làng và hội đồng làng điều tiết, tạo nên thiết chế tự quản buôn làng. Luật tục trở thành giá trị văn hóa tốt đẹp của người dân Tây Nguyên.

Có thể nói trong sự đa dạng, cồng chiêng - văn hóa rừng - luật tục được coi là nét chấm phá, biểu hiện đặc sắc và đặc trưng của văn hóa Tây Nguyên. Tuy nhiên, văn hóa Tây Nguyên đang biến đổi, những nét đẹp trong văn hóa truyền thống đang dần mai một và thất truyền. Cồng chiêng Tây Nguyên đang dần bị sân khấu hóa. Rừng bị khai thác quá mức đã làm cạn kiệt sức sống và không gian thực hành văn hóa Tây Nguyên. Pháp luật thay thế luật tục đã phá vỡ văn hóa cộng đồng truyền thống. Sự khác biệt văn hóa đang bị chính các tộc người Tây Nguyên xem là lạc hậu so với chuẩn mực văn hóa chung của người Việt dẫn đến các nghi thức lễ cúng bị xem thường, mất mát.

Làm thế nào để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa đặc sắc của Tây Nguyên là vấn đề lớn được đặt ra hiện nay. Tại buổi Tọa đàm khoa học “Văn hóa với phát triển bền vững ở Tây Nguyên” được tổ chức mới đây, nhiều nhà nghiên cứu văn hóa và chuyên gia du lịch cho rằng, quan tâm giáo dục ý thức thế hệ trẻ gìn giữ văn hóa Tây Nguyên; khôi phục rừng - khôi phục không gian nuôi dưỡng văn hóa Tây Nguyên, phát triển du lịch là 3 giải pháp nhằm phát triển bền vững văn hóa Tây Nguyên, trong đó, phát triển du lịch văn hóa được coi là giải pháp hàng đầu.

Theo đó, nhiều ý kiến cho rằng, du lịch văn hóa Tây Nguyên sẽ phát triển theo hướng phát huy mô hình làng văn hóa nhấn mạnh các đặc tính cộng đồng, tính nhân văn cổ truyền của các tộc người Tây Nguyên. Để làm được điều này, các ngành chức năng và các địa phương cần quan tâm đầu tư kinh phí xây dựng các thiết chế văn hóa cơ sở; tạo ra các sản phẩm du lịch hấp dẫn, thu hút du khách.

Bên cạnh đó, nét đặc trưng của văn hóa Tây Nguyên là không gian văn hóa cồng chiêng - văn hóa rừng và luật tục - đây cũng là sản phẩm chung của 5 tỉnh trong khu vực. Vậy nên, vấn đề cần thiết và cấp thiết là các tỉnh Tây Nguyên cần tăng cường hợp tác, liên kết để cùng khai thác có hiệu quả các tiềm năng du lịch, trong đó tập trung phát triển mạnh du lịch văn hóa. Và để việc liên kết được hiệu quả, nhiều ý kiến cho rằng, cần có một nhạc trưởng - Tổng cục Du lịch cần làm đầu mối liên kết; đồng thời hỗ trợ xây dựng khẩu hiệu, biểu trưng cho 5 tỉnh Tây Nguyên; hỗ trợ và nghiên cứu phát triển thị trường, xác định được thị trường trọng điểm… Thực tế, cách đây khoảng 10 năm, Tổng cục Du lịch đã xúc tiến dự án Con đường xanh Tây Nguyên nhằm kết nối các điểm du lịch nổi tiếng của khu vực, qua đó tạo thành sản phẩm độc đáo để tăng cường thu hút du khách. Tuy nhiên, đến nay dự án này vẫn chưa trở thành hiện thực.

Năm Du lịch Quốc gia Tây Nguyên - Đà Lạt 2014 với chủ đề Đại ngàn Tây Nguyên được tổ chức với trọng tâm và kỳ vọng là đẩy mạnh tính liên kết giữa các địa phương trong vùng, giữa vùng Tây Nguyên với các vùng du lịch khác, chú trọng xây dựng sản phẩm mới và làm nổi bật các sản phẩm du lịch đa dạng, đặc thù… Hy vọng sau sự kiện quan trọng này, sợi dây kết nối ngành văn hóa - du lịch 5 tỉnh Tây Nguyên sẽ bền chặt hơn, góp phần quan trọng bảo tồn văn hóa và phát triển bền vững vùng đất Tây Nguyên.

Thanh Nguyên