Thị hiếu không lụy đề tài
Từ khuôn thước của loại sách do nhà nước đặt hàng, tài sáng tạo có thể làm nên tác phẩm ăn khách - ngay như đề tài lao động sản xuất cũng đi vào thị hiếu người đọc thời nay.
 Bìa cuốn Xí nghiệp “Tự do” |
Đặc biệt năm nay kênh truyền hình 2x2 treo thêm một giải thưởng, gọi là “Sách bán chạy toàn Nga - khởi đầu” dành cho tác giả trẻ từ 35 tuổi trở xuống. Lọt vào vòng trong của giải này, ngoài hai cuốn đã nêu trên của S. Shagunov và K. Buksha, còn có Người thiêu tử thi của Kirill Riabov, Rơi tự do của Valery Airapetian, nhưng tất cả đều thua điểm trước tiểu thuyết Sắt của Ikar của một nữ tác giả vừa chạm ngưỡng tuổi. Đó là Anna Starobinest, sinh năm 1978, học phương Đông học và văn học, từng làm báo Gazeta.ru, Luận chứng và sự kiện…
Ở hạng mục chính, hai cuốn tiểu thuyết của V. Sorokin và nữ tác giả trẻ K. Buksha nhận được số phiếu cao hơn cả, nhưng… chẳng ai hơn ai, phải viện đến thủ tục cuối cùng. Chủ khảo năm nay là nhà văn Leonid Yuzefovich - người đầu tiên nhận giải thưởng Sách bán chạy toàn Nga. Vị này cho hay đã đọc hết tất cả các cuốn sách lọt vào vòng chung khảo, phần lớn đều thấy thích, và quyết định chọn cuốn của nữ tác giả trẻ K. Buksha.
 Tác giả được giải chính Ksenia Buksha |
Về cuốn sách trượt giải
Tiểu thuyết Telluria của V. Sorokin là một cách nhìn nhận khá dễ hiểu và hiện thực về tương lai của châu Âu mặc dù đã có những thay đổi trong con người và trên thế giới. Cái đã biết và cái chưa biết tồn tại liền kề trong tấm thảm rực rỡ của thời Tân Trung cổ. Đó là nơi đầy rẫy những sinh vật mình người đầu thú, mình thú đầu người, tý hon và khổng lồ, những dân tộc và tôn giáo khác nhau sống theo những công quốc, vương quốc, nước cộng hòa… trên một bản đồ vẽ lại. Nhưng người ta không nhằm tới nước Chúa trên mặt đất, mà tìm đến nước cộng hòa Telluria, nơi chứa thứ quặng quý có thể mang lại hạnh phúc cho con người…
V. Sorokin là nhà văn kỳ cựu: ông sinh năm 1955, đã in trên một chục tiểu thuyết và được khá nhiều giải thưởng văn học, riêng trong giải Sách bán chạy, tác giả này cũng hai lần suýt đăng quang về tập truyện Tiệc (2001) và Một ngày của“ông thiên lôi” (2006).
Tuổi trẻ làm nên thị hiếu
Ksenia Buksha - người chiến thắng giải Sách bán chạy 2014 đúng là hiện tượng bất ngờ và đáng chú ý trên văn đàn Nga. Năm nay cô mới 31 tuổi nhưng đã in cuốn truyện đầu tay từ năm 18 tuổi. Cô vào Đại học Quốc gia Saint Petersburg, nhận bằng cử nhân kinh tế học rồi ra làm báo, phiên dịch, viết thuê và sáng tác. Với tám đầu sách đã in, cô khiến dư luận phải… lúng túng: khi thì là “đại biểu khá hơn cả giữa các nhà thơ đồng trang lứa”, khi thì là “tác giả văn xuôi đáng chú ý với tập truyện ngắn Chúng ta đang sống không đúng đắn”, khi thì “có khả năng viết văn xuôi chính luận”... Song, K. Buksha lại dồn sức viết một cuốn tiểu thuyết về đề tài lao động sản xuất từ sau chiến tranh đến thời nay. Để chuẩn bị viết cuốn tiểu thuyết này, cô chuyên gia kinh tế học đã thu thập cả một kho tư liệu có thật, đã đi hỏi chuyện nhiều người từng làm việc trong các xí nghiệp quốc phòng ở thành phố Leningrad. Trong bối cảnh một xí nghiệp chế tạo thiết bị điện tử thành lập hồi 1920, những cỗ máy được vận hành bởi cơ chế phức tạp của một cường quốc, những thanh niên đã qua trường dạy nghề được tuyển mộ lũ lượt vào xí nghiệp. Bầu không khí nghiêm trọng trước một cuộc thế chiến mới đang đến ngày mỗi gần…
 Nhà văn Vladimir Sorokin quan tâm đến tương lai châu Âu |
Tuy nhiên, hiện thực đó được tác giả phản ánh bằng thủ pháp siêu thực. Học vấn về kinh tế giúp cô có một thế giới quan tỉnh táo và dễ hiểu, còn năng khiếu thi ca chuyển hóa tất cả những bí ẩn về cơ chế Xô Viết vào một thứ văn xuôi tươi sáng và nhuần nhị như những nhà văn không tưởng may mắn của Nga hồi những năm 1920. Mỗi chương trong cuốn tiểu thuyết này hình thành nên một truyện ngắn độc lập về một nhân vật chính trong xí nghiệp - khi là giám đốc N, khi là đốc công F, khi là luật sư Inga, khi là cán bộ Danila L, khi là cây văn nghệ công đoàn Tanechka S - danh tính mọi nhân vật đều được viết tắt vì môi trường làm việc của họ rất bí mật…
Thể loại văn xuôi về đề tài lao động sản xuất thường do nhà nước đặt hàng và hiếm khi được người đọc tiếp nhận mặn mà, nay được Ksenia Buksha tái sinh và đổi mật mã để nhào quyện thành một cốt truyện lôi cuốn bởi những mâu thuẫn xã hội, những mối tình đắm say. Xí nghiệp “Tự do” được nhận xét là của một người thời hậu Xô Viết kể về các trải nghiệm thời Xô Viết, là tác phẩm đầu tiên chứa đựng những suy ngẫm kinh tế học - tuy cay cú nhưng không hành hạ người đọc - về những điều không tưởng của nền công nghiệp Liên Xô. Mặt khác, chuyện lao động sản xuất nhưng không sa vào cục mịch, mà xí nghiệp với con người được Ksenia Buksha kể lại bằng một văn phong trìu mến đến nao lòng. Nó gợi nhớ đến không phải Đất vỡ hoang của Sholokhov, mà chính là bộ phim câm đắt giá đầu tiên của điện ảnh Đức Metropolis của “bậc thầy bóng tối” Fritz Lang (1890-1976, đạo diễn, nhà biên kịch và nhà sản xuất phim người Mỹ gốc Áo).
Về khái niệm, “sách bán chạy” vô hình trung gắn liền với “trúng thị hiếu”. Có lẽ chủ giải Sách bán chạy toàn Nga chủ trương gắn kết hai khái niệm ấy nên liên tiếp tôn vinh ấn phẩm của những tác giả trẻ và mới.
| Giải thưởng “Sách bán chạy toàn Nga” do nhà văn - xuất bản gia Konstantin Tublin chủ trương, trao hàng năm kể từ 2001. Sách do các nhà xuất bản và tạp chí văn học thuộc mọi trường phái, thị hiếu… tiến cử, được Ban giám khảo lớn (khoảng 20 vị, chủ yếu là nhà phê bình văn học chuyên nghiệp) thẩm định và cho điểm công khai rồi lọc ra 5-6 cuốn cao điểm hơn cả để Ban giám khảo nhỏ (gồm nhà văn chuyên nghiệp, nhà giáo dục, nhà hoạt động nghệ thuật, chính trị gia và doanh nhân uy tín) xem xét. Gặp trường hợp “bất phân thắng bại” ở vòng cuối, thì ý kiến tối hậu thuộc quyền chủ khảo. |