Không gian sáng tạo đô thị

Các không gian sáng tạo, còn được biết đến là những cụm sáng tạo hay quần thể văn hóa, ra đời tại châu Âu và châu Mỹ từ thập niên 1970, 1980. Những khu vực này thường được hình thành bởi một số nghệ sỹ đơn lẻ tìm đến các nhà máy, nhà kho bỏ hoang, có giá thuê rẻ, cơ chế quản lý thông thoáng, để đặt cơ sở. Giá trị của các không gian sáng tạo không chỉ nằm ở tiềm năng kinh tế mà còn ở giá trị nội tại của chúng với tư cách là phương tiện để bảo tồn di tích văn hóa và khuyến khích nghệ thuật phát triển.

Gần đây, nhiều quốc gia đã xây dựng các không gian sáng tạo, như ở Trung Quốc đang có cơn sốt về trung tâm sáng tạo, các thành phố đều muốn có không gian sáng tạo riêng. Ở Đông Nam Á, Malaysia có Trung tâm Nghệ thuật biểu diễn Kuala Lumpur, không chỉ là nơi hội tụ của cộng đồng nghệ thuật và lưu trú của các đoàn nghệ thuật nước ngoài mà đã trở thành nhân tố chính duy trì đời sống văn hóa, nghệ thuật của đất nước này. Indonesia có C20 library & collabtive - công trình thư viện kiêm không gian cộng tác độc lập phục vụ việc học hỏi, giao lưu, sáng tạo. Manila với 98B COLLABoratory - môi trường cho hoạt động phê bình, thảo luận, thử nghiệm, trao đổi thông tin và trình diễn nghệ thuật đương đại của Philippines. Transit Shed No.1 tại Yangon, Myanmar với các triển lãm nghệ thuật, địa điểm tổ chức của các chương trình văn hóa, xã hội... được xây dựng nhằm cải tạo đô thị và giao lưu văn hóa tại thành phố.

Phát biểu tại hội thảo Ngành công nghiệp văn hóa: Các không gian sáng tạo trong thành phố, do Bộ VH, TT và DL, Viện Goethe Hà Nội, Hội đồng Anh và UNESCO tổ chức, các chuyên gia cho rằng, không gian sáng tạo rất đa dạng, có thể đề cập đến nhiều phương diện như: nghệ thuật (các gallery, sân khấu biểu diễn...), giải trí (quán bar, cafe), thương mại (các cửa hàng)... Những không gian này cũng được định nghĩa là không gian công cộng, là nơi tổ chức nhiều sự kiện văn hóa, xã hội. Tuy nhiên, không gian sáng tạo này thường có đặc thù về kiến trúc, cũng như môi trường xung quanh. Không gian sáng tạo cũng có thể đóng góp vào việc tạo ra hình ảnh của một thành phố hiện đại và cởi mở trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng quyết liệt giữa các đô thị. Tuy nhiên, kết quả đánh giá về không gian sáng tạo hiện còn nhiều nghi vấn, bởi dù là những địa điểm đã được tu bổ khang trang và có tính thương mại cao nhưng chúng vẫn chỉ đem lại công việc có mức lương thấp.

Trên thế giới, khuyến khích sáng tạo là chiến lược cơ bản để phát triển. Các thành phố của Việt Nam cũng đang trong những bước đi đầu tiên để xây dựng không gian sáng tạo đô thị. Tại TP Hồ Chí Minh đã có các không gian như Khu 3A - Sài Gòn, không gian sáng tạo từ việc tái sinh khu vực nhà máy cũ ở quận 4. TP Hải Phòng có Area21 cải tạo từ khu tập thể cũ... Tại Hà Nội, đáng tiếc là bởi nhiều lý do mà Zone 9, một trung tâm của các hoạt động sáng tạo, nơi thổi bùng nhiệt huyết và nỗ lực chung của giới nghệ thuật sáng tạo Hà Nội, cũng như điểm thu hút khách du lịch, đã đóng cửa sau khi tồn tại khoảng 10 tháng. Theo Ts Michael Waibel, Nghiên cứu viên và trưởng dự án của Trường Đại học Hamburg (Đức): Hà Nội có tiềm năng về không gian sáng tạo, với nhiều địa điểm đẹp, những công trình di sản cho biết lịch sử và con người của thành phố. Tuy vậy, những lợi thế này chưa được khai thác.

Các không gian sáng tạo có thể trở thành biểu tượng sống động để liên kết nghệ thuật với không gian, con người của đô thị. Chính vì lẽ đó, các không gian sáng tạo còn có thể là công cụ để phát hiện những cư dân đô thị đang sở hữu những nét văn hóa, di sản, nghệ thuật của đô thị. Ts Michael Waibel góp ý: xây dựng các không gian sáng tạo cần được sự ủng hộ của chính quyền cũng như hợp tác của nhiều bên liên quan. Bên cạnh đó, các không gian sáng tạo cần được truyền thông quảng bá hình ảnh một cách chuyên nghiệp. Nói chung, cần có những cách tiếp cận mang tính toàn diện, cho chính quyền thành phố và mọi người nhận ra rằng các trung tâm này mang lại lợi ích chung và góp phần tạo nên hình ảnh thành phố. Về phía nhà quản lý, cần xây dựng khung quản lý các không gian sáng tạo. Hà Nội hoàn toàn xây dựng được không gian sáng tạo, xã hội sáng tạo. Thành phố này có nhiều cơ hội nhưng cũng có con đường dài phía trước - Ts Waibel khẳng định.

Lê Thủy