Giáo dục - Vũ khí kinh tế lợi hại của Trung Quốc
Ngành giáo dục Trung Quốc hiện đang có quy mô lớn nhất thế giới. Năm 2012, Trung Quốc có tất cả 200 triệu học sinh, sinh viên chính quy. Kèm theo đó, việc gia nhập WTO với cam kết mở cửa thị trường, sự kỳ vọng và đầu tư của các bậc phụ huynh đã tạo nên một ngành kinh doanh hấp dẫn cho các tổ chức giáo dục quốc tế trong tương lai gần vào nền giáo dục Trung Quốc.
 |
Bản thân chính quyền Trung Quốc cũng rất quan tâm đến vấn đề giáo dục. Khi bắt đầu thời kỳ cải cách kinh tế, Đặng Tiểu Bình đã coi giáo dục là nền tảng cốt lõi của 4 hiện đại hóa (đó là nông nghiệp, công nghiệp, quốc phòng và khoa học công nghệ). Năm 1983, Đặng Tiểu Bình đề ra ba định hướng cho hệ thống giáo dục quốc gia, khẳng định giáo dục nhất định phải được định hướng để hiện đại hóa, hướng ra thế giới và hướng tới tương lai. Cũng trong năm đó, Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc và Hội đồng Nhà nước công bố Đề cương Cải cách Giáo dục và Phát triển ở Trung Quốc, trong đó nhấn mạnh Một đất nước vững mạnh phải dựa trên nền giáo dục, một nền giáo dục vững mạnh phải dựa trên nền tảng giáo viên.
Năm 1997, Đại hội Đảng Cộng sản Trung Quốc lần thứ 15 quyết định chiến lược phát triển quốc gia nên dựa vào khoa học và giáo dục. Năm 2004, Hội đồng Nhà nước xuất bản Kế hoạch hành động nhằm đẩy mạnh giáo dục từ năm 2003 đến 2007, đặt giáo dục như một ưu tiên chiến lược cho phát triển Trung Quốc hiện đại. Theo Cục thống kê Trung Quốc, chính phủ nước này đã tăng dần mức độ đầu tư cho giáo dục từ năm 2006 (từ 5.161 tỷ nhân dân tệ, tức 2,82% GDP từ năm 2005 lên 20.772 tỷ nhân dân tệ, tức 4% GDP năm 2012). Năm 2010, Bộ Giáo dục ban hành Đề cương Kế hoạch quốc gia cho trung và dài hạn cải cách Giáo dục và Phát triển (2010 -2020) với mục đích đưa Trung Quốc thành quốc gia đi đầu về công nghệ và tri thức.
Hệ thống giáo dục ở Trung Quốc thực hiện mô hình 6–3–3–3/4 (6 năm tiểu học, 3 năm trung học cơ sở, 3 năm trung học phổ thông/học nghề, 2 hoặc 3 năm cao đẳng hoặc 4 năm đại học). Theo Luật Giáo dục Trung Quốc, học sinh phải bắt buộc học hết bậc trung học cơ sở. Trẻ em được tới trường mà không cần phải khai báo hộ khẩu. Học sinh muốn vào trung học phổ thông phải trải qua kỳ thi đầu vào rất gắt gao để cạnh tranh vào các trường điểm, vốn được coi như là cánh cửa quan trọng duy nhất để vào đại học.
Công việc giảng dạy của giáo viên ở Trung Quốc dựa trên sự cạnh tranh nhằm khuyến khích các hiệu trưởng và giáo viên làm việc chăm chỉ để đạt hiệu quả tốt hơn. Những hiệu trưởng và giáo viên giỏi thường dễ được thăng tiến và nhận tiền lương cao hơn. Với giáo viên trình độ chưa cao, cơ hội giảng dạy bị giới hạn. Thêm vào đó, việc trả lương dựa vào năng lực làm việc khiến giáo viên kém không chỉ xấu hổ mà còn nhận mức lương thấp. Các bài kiểm tra cho học sinh diễn ra khá thường xuyên và có ý nghĩa quan trọng, là chỉ số đánh giá giáo viên và học sinh. Do vậy, giáo viên và học sinh phải làm việc hết sức chăm chỉ để cải thiện chất lượng.
Việc coi trọng các bài kiểm tra giúp học sinh Trung Quốc xếp vị trí cao nhất toàn cầu trong các kỳ thi. Ví dụ, theo Chương trình Đánh giá Học sinh Quốc tế do OECD tổ chức 3 năm một lần, học sinh Thượng Hải đạt kết quả tốt nhất các môn toán, khoa học và đọc năm 2009, và kết quả tương tự cho năm 2012.
Thế nhưng việc quá đề cao các bài kiểm tra khiến học sinh phải học thuộc, ghi nhớ thông tin và làm theo hướng dẫn, dẫn tới hậu quả là học gạo, có ít ý tưởng, tính sáng tạo kém và khả năng giải quyết vấn đề thụ động. Ngoài ra, nó còn gây áp lực nặng nề cho học sinh dẫn đến những hậu quả ngoài ý muốn khi một số học sinh không chịu nổi áp lực học hành và thi cử đã tìm cách tự sát. Sự yếu kém này đã gây ra những lo ngại cho Chính phủ Trung Quốc với mục tiêu xây dựng một xã hội ổn định và thịnh vượng dựa trên giáo dục và khoa học. Kết quả là nảy sinh nhiều hơn những cải cách mang tính gốc rễ đã được thực hiện dựa trên Đề cương Kế hoạch quốc gia cho trung và dài hạn cải cách giáo dục và phát triển.
Sự phát triển của nền giáo dục đã cho phép đào tạo nhiều hơn những chuyên gia, người lao động có chuyên môn và tay nghề để đáp ứng những thay đổi của nền kinh tế. Việc cung cấp lực lượng lao động có đào tạo đã giúp thúc đẩy tăng trưởng. Giáo dục ở Trung Quốc không chỉ là một ngành kinh doanh lớn cho các nhà đầu tư công và tư nhân, đó còn là vũ khí lợi hại bậc nhất cho động lực phát triển nền kinh tế đất nước.