Hiệu triệu và khiêu chiến

Theo kế hoạch chi tiêu ngân sách tài khóa 2015 (bắt đầu từ 1.10 tới), Nhà Trắng dự chi tổng cộng 3.900 tỷ USD. Các bộ ngành được tăng chi gồm Bộ Giáo dục, Bộ Các vấn đề cựu chiến binh, Bộ Năng lượng trong khi các khoản chi bị giảm so với năm 2014 là viện trợ quốc tế và Bộ Lao động và dịch con người. Kế hoạch chi tiêu ngân sách tài khóa 2015 dự kiến mức thâm hụt cán cân chi tiêu ngân sách là 564 tỷ USD so với 649 tỷ tài khóa năm nay. Tổng thống Obama đề ra tốc độ tăng Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) năm nay là 3,4%, năm 2016 là 3,3% so với mức tăng dự kiến đạt 3,1% trong năm 2014 này.

Để có tiền chi trả những đề nghị này, Tổng thống Obama sẽ kêu gọi bãi bỏ một số khoản giảm thuế có lợi cho những người Mỹ giàu có. Nhà Trắng dự kiến việc tăng thuế những người giàu có và bãi bỏ các ưu đãi cho các tập đoàn sẽ thu về cho ngân sách 650 tỷ USD trong khi những cải cách chế độ chăm sóc y tế và sức khỏe sẽ tiết kiệm được 402 tỷ USD trong 10 năm.

Trong kế hoạch, ông chủ Nhà Trắng kêu gọi gia hạn việc miễn thuế cho những gia đình có thu nhập thấp, gia hạn chương trình giảm bớt thuế cho việc chăm sóc trẻ em, giảm thuế cho những người phải trả học phí đại học và thiết lập những tài khoản hưu trí tự động cho hàng triệu công nhân không có chương trình về hưu do chủ nhân bảo trợ.

Các chuyên gia kinh tế nhận định dự thảo ngân sách 2015 phản ánh rõ chủ trương của chính quyền Obama tạo thêm cơ hội cho tầng lớp trung lưu, giải quyết tình trạng bất bình đẳng về thu nhập, thu nhỏ khoảng cách quá lớn giữa thiểu số những người giàu nhất và những người Mỹ nghèo nhất ở Mỹ. Vì vậy, kế hoạch chi tiêu ngân sách này chắc chắn sẽ bị đảng Cộng hòa kiểm soát Hạ viện chỉ trích và tìm cách ngăn chặn.

Trên thực tế, mâu thuẫn mang tính “thâm căn cố đế” giữa Dân chủ và Cộng hòa là đặc trưng của chính trường Mỹ. Vì thế, sẽ là bất thường nếu hai bên chung sống hòa bình. Từ góc nhìn, giới quan sát nhận định dự thảo ngân sách 2015 là phát súng hiệu triệu cử tri và nghị sỹ Dân chủ trong bối cảnh năm nay sẽ diễn ra cuộc bầu cử nghị viện giữa nhiệm kỳ vào tháng 11 tới, khi các cử tri Mỹ sẽ bầu lại toàn bộ 435 ghế Hạ viện và 1/3 ghế Thượng viện. Tuy nhiên, đồng thời đây cũng là phát súng nghênh chiến với phe Cộng hòa, hiện đang kiểm soát Hạ viện.

Dự thảo này đã cho thấy một tông giọng khác theo hướng rắn hơn của chính quyền Obama so với năm ngoái, thời điểm Dân chủ và Cộng hòa phải nhượng bộ lẫn nhau để nối lại hoạt động của chính phủ trong cuộc chiến trần nợ công. Sau các cuộc thương lượng, giờ đây ông Obama trở lại với lập trường truyền thống của Dân chủ - đó là hướng tới những đối tượng dễ bị tổn thương trong xã hội. Đánh giá về những bước đi này, đa phần các ý kiến cho rằng hiện là thời điểm thích hợp để chính quyền Dân chủ củng cố khối đoàn kết nội bộ và xốc tinh thần cho cử tri nửa năm trước thềm cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ vào tháng 11 tới. Khả năng dự thảo ngân sách dễ dàng được thông qua tại Quốc hội lưỡng viện Mỹ là rất ít khi Cộng hòa và Dân chủ chia nhau kiểm soát Hạ viện và Thượng viện. Cuộc chiến giữa các ông nghị ở đồi Capitol không còn là mới mẻ trong đời sống chính trị của Mỹ, đặc biệt trong nhiệm kỳ của Tổng thống Obama. Vì vậy, điều cần làm đã cho cử tri biết chính đảng của họ có theo tôn chỉ hành động của mình hay không, chứ không phải là làm được đến đâu. Từ đây sẽ tác động tới lá phiếu của cử tri trong cuộc bầu cử tại Thượng viện tới. Theo ông Norm Ornstein, chuyên gia phân tích thuộc Viện Doanh nghiệp Mỹ, điều mà Tổng thống Obama muốn hướng tới trong bước đi này là Dân chủ sẽ tiếp tục theo đuổi các chủ trương dân túy của mình, bất chấp sự phản đối và thế thượng phong của Cộng hòa tại Hạ viện. Việc các dự thảo ngân sách bị treo tại Hạ viện sẽ trực tiếp ảnh hưởng tới lá phiếu của cử tri tại Thượng viện. Obama đang cần phải duy trì thế cân bằng nghị trường thông qua giữ ghế của Dân chủ tại Thượng viện để bảo đảm vị thế của đảng này cũng như không để mình rơi vào thế “tổng thống vịt què” trong nửa nhiệm kỳ còn lại. Điều này được hiểu Dân chủ không được phép mất ghế tại Thượng viện trong cuộc bầu cử tới.

Trước đó, trong Thông điệp liên bang trình bày trước phiên họp toàn thể của Quốc hội khóa 113, Tổng thống Obama đã nhấn mạnh, 2014 là “năm của hành động”, khẳng định cam kết của chính quyền tiếp tục áp dụng các biện pháp thúc đẩy đà phục hồi kinh tế nhằm tạo nhiều cơ hội hơn cho người dân Mỹ. Ông mong muốn được hợp tác cùng Quốc hội đẩy mạnh các chương trình nghị sự lập pháp, song cũng không quên cảnh báo sẽ sử dụng nhiều hơn quyền hành pháp của mình để củng cố, phát triển và mở rộng cơ hội cho tầng lớp trung lưu Mỹ. Vì vậy, dự thảo ngân sách 2015 được coi là lời hiệu triệu phe Dân chủ và cũng là lời tuyên chiến với Cộng hòa.

Huỳnh Vũ