Cấp nào thực hiện quy hoạch chi tiết sử dụng đất có hiệu quả?
Việc giao cho cấp huyện lập quy hoạch chi tiết sử dụng đất cấp xã trong dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) nhìn bề ngoài có vẻ hợp lý và giảm hình thức nhưng về bản chất làm cho việc lập, điều chỉnh quy hoạch và công tác quản lý, sử dụng đất ở cơ sở thêm khó khăn, phức tạp. Theo chúng tôi, nên giữ thẩm quyền lập, thông qua quy hoạch chi tiết sử dụng đất cấp xã cho chính quyền cấp xã như Luật Đất đai hiện hành là phù hợp.
Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) có nội dung quy định cấp huyện lập quy hoạch chi tiết về sử dụng đất ở cấp xã, thay vì cấp xã thực hiện như luật hiện hành. Quá trình tham gia ý kiến tại nhiều cuộc hội thảo, diễn đàn vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau hoặc trái ngược nhau. Ý kiến cho rằng cấp xã không thể lập được quy hoạch chi tiết sử dụng đất, do vậy cần phải điều chỉnh nhiệm vụ này cho chính quyền cấp huyện với ít nhất ba cái lý được đưa ra: ở xã chỉ có một công chức xã phụ trách đất đai - địa chính nên không thể tham mưu được việc quy hoạch; chính quyền xã không có phương tiện máy móc để đo vẽ, lập bản đồ, lập quy hoạch; trình độ của đội ngũ cán bộ xã còn yếu chưa đáp ứng yêu cầu để thực hiện nhiệm vụ này. Vấn đề đặt ra là thực tiễn có hoàn toàn như vậy không?
Trong quá trình lịch sử sau khi giành độc lập, nhất là sau khi có Luật Đất đai 1993, sửa đổi năm 2003 thì việc giao cho chính quyền cấp xã xây dựng quy hoạch chi tiết sử dụng đất đã đem lại nhiều lợi ích thiết thực cho dân. Vì cấp xã là cấp gần dân nhất, chỉ có người dân và chính quyền cấp xã mới hiểu thấu bản chất và giá trị của từng loại đất, hiểu được thửa đất nào sử dụng vào việc gì là có lợi về kinh tế, xã hội, dân sinh. Làm quy hoạch đất ở cấp xã không chỉ là việc của chính quyền mà còn huy động cả hệ thống chính trị, có sự tham gia rộng rãi, cụ thể của người dân, trên cơ sở quy hoạch chung của cấp tỉnh, cấp huyện đã được cấp thẩm quyền phê duyệt. Hồ sơ tài liệu quy hoạch phải được lập dựa trên các thông số kỹ thuật do cơ quan tư vấn (có tư cách pháp nhân) lập theo yêu cầu của chính quyền địa phương thông qua hợp đồng kinh tế kỹ thuật. Sau khi UBND trình HĐND cấp xã thông qua quy hoạch, trình UBND cấp huyện phê duyệt để chính quyền cấp xã tổ chức thực hiện. Trong trường hợp do yêu cầu cần thay đổi quy hoạch sử dụng đất chi tiết ở cấp xã, UBND trình HĐND xã thông qua và báo cáo đề nghị UBND huyện ra quyết định điều chỉnh cho mỗi xã, Việc thực hiện quy hoạch theo quy trình này thể hiện tính kịp thời, ổn định và hiệu quả.
Trường hợp để cấp huyện làm quy hoạch chi tiết thay cho cấp xã như Dự thảo sửa đổi thì về bản chất cũng phải huy động hệ thống chính trị của xã, kể cả người dân; phải có đơn vị tư vấn để thực hiện các khâu kỹ thuật đo vẽ, lập quy hoạch chi tiết đối với từng thửa đất cho từng xã. Tuy nhiên, nếu giao trách nhiệm lập quy hoạch cho cấp huyện thì cấp xã trở thành cấp phối hợp nên trách nhiệm sẽ hạn chế. Việc phối hợp lấy ý kiến trực tiếp của người dân, trong trường hợp này là khó thực hiện. Đặc biệt vì xã không có thẩm quyền lập quy hoạch nên không còn đưa ra thảo luận dân chủ tại kỳ họp HĐND cấp xã với tư cách là cơ quan đại diện quyền lực của dân nên chất lượng quy hoạch sẽ không cao. Những nhân tố chủ quan của cấp quy hoạch và cơ quan tư vấn trong xây dựng và thông qua quy hoạch sẽ không có cơ chế kiểm soát, do đó sẽ dẫn đến nhiều thiếu sót hơn cách làm hiện nay. Mặt khác, nếu có sai sót, hay điều chỉnh quy hoạch chi tiết sử dụng đất do yêu cầu phát triển ở một hoặc một vài xã thì phải báo cáo UBND cấp huyện, tổng hợp trình HĐND cấp huyện thông qua để báo cáo UBND tỉnh quyết định điều chỉnh. Như vậy là kéo dài thời gian, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý sử dụng đất, gây lãng phí xã hội không cần thiết. (Có thể vì một xã mà HĐND huyện phải ra hẳn một nghị quyết để UBND đề nghị và chờ quyết định của tỉnh)
Nếu cho rằng chỉ có cấp huyện và cấp tỉnh mới làm được quy hoạch vì có đủ bộ máy và có cơ quan tư vấn là hoàn toàn không chính xác. Bởi vì ngay cả ở cấp huyện, bộ máy không thể tự làm và cũng không có cơ quan tư vấn. Ở cấp tỉnh muốn làm quy hoạch cũng phải có các cơ quan chuyên môn và cơ quan tư vấn tham mưu xây dựng đề án thì UBND mới trình HĐND thông qua để trình Chính phủ phê duyệt.
Tuy ở xã chỉ có một công chức phụ trách đất đai, địa chính nhưng không phải vì vậy mà không làm được quy hoạch. Chức năng của công chức này là tham mưu cho UBND xã trong việc thực hiện chức năng quản lý nhà nước về đất đai, tài nguyên trên địa bàn được phân cấp. Việc lập quy hoạch chi tiết ở xã là công việc thuộc trách nhiệm chung của các cấp chính quyền và cơ quan chuyên môn về quản lý đất đai từ tỉnh đến cơ sở. Nếu một cấp không tham gia vào quá trình này thì việc lập quy hoạch sử dụng đất của địa phương không thực hiện được, tác động trực tiếp đến hiệu quả quy hoạch chung của toàn quốc. Dù tăng bao nhiêu biên chế và năng lực để giao cho xã, thậm chí tỉnh và huyện để bộ máy hành chính tự làm quy hoạch là điều không tưởng.
Còn về năng lực của đội ngũ cán bộ xã, theo quy định về tiêu chuẩn của đội ngũ cán bộ quản lý nhà nước và trong cấp uỷ, HĐND, thì hiện nay hầu hết các chức danh đều đã được chuẩn hóa, ngày càng đáp ứng yêu cầu công tác quản lý nhà nước và xã hội. Không phải quá thiếu hụt và kém chất lượng như trước đây, vì vậy không có cơ sở để nói rằng do năng lực của đội ngũ cán bộ.
Như vậy, nói đến phân cấp lập quy hoạch không phải là suy đoán ai làm được, ai không làm được một cách cảm tính mà là cấp nào phải làm quy hoạch gì và theo trình tự nào? Bản chất là nhằm xác định cấp nào có trách nhiệm quản lý, sử dụng đất quy hoạch có hiệu quả theo phân cấp thì cấp đó có trách nhiệm lập, thông qua quy hoạch, đề nghị phê duyệt, điều chỉnh quy hoạch và tổ chức thực hiện quy hoạch được duyệt. Thực tiễn nhiều năm giao cho cấp xã thực hiện quy hoạch chi tiết sử dụng đất là khoa học và hợp lý. Những tồn tại, yếu kém trong công tác quy hoạch, nhất là quy hoạch chi tiết sử dụng đất trong toàn quốc cho đến nay hoàn toàn không nằm trong phạm vi thẩm quyền của chính quyền cấp xã mà có nguồn gốc từ các quy định của pháp luật về tổ chức thực hiện luật đất đai. Từ quy hoạch tổng thể, quy hoạch vùng, quy hoạch sử dụng đất của các tỉnh, thành phố, huyện, quận có nhiều sai sót, thường xuyên điều chỉnh. Đặc biệt là cơ chế tài chính để bảo đảm cho công tác đo đạc, lập bản đồ và lập quy hoạch không rõ ràng, chỉ định hướng mà không xác định nguồn ngân sách bảo đảm thực hiện kế hoạch, nhất là đối với các tỉnh nghèo, các địa bàn vùng sâu, vùng xa chủ yếu chi tiêu từ nguồn cân đối ngân sách do Trung ương quản lý.
Việc giao cho cấp huyện lập quy hoạch chi tiết sử dụng đất cấp xã trong dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) nhìn bề ngoài có vẻ hợp lý và giảm hình thức nhưng về bản chất làm cho việc lập quy hoạch, điều chỉnh quy hoạch và việc quản lý sử dụng đất ở cơ sở thêm khó khăn, phức tạp. Vì vậy, đề nghị Quốc hội cần cân nhắc kỹ trên cơ sở khoa học và thực tiễn để xem xét thông qua. Theo chúng tôi, nên giữ thẩm quyền lập, thông qua quy hoạch chi tiết sử dụng đất cấp xã cho chính quyền cấp xã như Luật Đất đai hiện hành là phù hợp; và kiến nghị Quốc hội, Chính phủ cần có giải pháp đồng bộ bảo đảm thực hiện để pháp luật về đất đai thực sự đi vào cuộc sống, đáp ứng sự mong đợi của nhân dân.