Từ Điềm Phùng Thị...

Điềm Phùng Thị tên thật là Phùng Thị Cúc. Bà sinh năm 1920 tại làng Châu Ê, xã Thủy Bằng, thị xã Hương Thủy, Thừa Thiên Huế, là con của cụ Phùng Duy Cẩn, một vị quan triều Nguyễn, từng chỉ huy việc xây dựng lăng vua Khải Định. Năm 1946, bà tốt nghiệp nha khoa khóa đầu tiên Trường Đại học Y khoa Hà Nội. Kháng chiến toàn quốc bùng nổ, bà ra vùng tự do phục vụ kháng chiến. Do một cơn bạo bệnh, bà được đưa sang Pháp điều trị. Sau khi bình phục, bà ở lại Pháp tiếp tục học và tốt nghiệp tiến sỹ nha khoa. Bà gặp và kết hôn với ông Bửu Điềm, và cái tên Điềm Phùng Thị khởi nguồn từ đó.

Điềm Phùng Thị đến với nghệ thuật điêu khắc khi đã bước sang tuổi 30. Nét độc đáo của điêu khắc Điềm Phùng Thị là việc từ chỉ 7 “mẫu tự” do bà phát hiện, chọn lựa từ đống gỗ vụn “đầu thừa đuôi thẹo” bị người ta vứt đi trong xưởng mỹ thuật của trường nghệ thuật thực hành, bà đã sáng tạo ra cả thế giới nghệ thuật của riêng mình, đậm chất nữ tính và triết lý phương Đông. Triển lãm đầu tiên năm 46 tuổi của bà được công chúng Pháp đón nhận nồng hậu. Tiếp đó là hàng chục triển lãm quy mô khác tổ chức khắp nước Pháp và nhiều quốc gia, khiến tên tuổi nữ điêu khắc gia Điềm Phùng Thị nổi danh khắp châu Âu và vinh dự được từ điển Larousse đưa vào danh sách những tài năng lớn của nghệ thuật thế kỷ XX. Sự kiện này diễn ra năm 1991. Một năm sau đó, bà được bầu làm Viện sỹ Thông tấn Viện hàn lâm Khoa học, văn học và nghệ thuật châu Âu.

Sau nhiều lần triển lãm tại Việt Nam, Điềm Phùng Thị có ý định trở về sống hẳn ở quê nhà. Và giấc mơ của bà đã thành hiện thực khi bà chọn Huế và Huế đã giang tay nồng nhiệt chào đón sự trở về của bà. Ngôi biệt thự số 1 Phan Bội Châu vừa là không gian trưng bày vừa là nơi bà và chồng sống những năm cuối đời. Đó là một địa chỉ văn hóa sang trọng mà giới mỹ thuật nói riêng và những người yêu quý văn hóa nói chung đều muốn ghé thăm khi có dịp đến Huế. Trước lúc nói lời chia xa với cõi tạm, Điềm Phùng Thị đã công bố tặng toàn bộ tài sản nghệ thuật của mình cho Huế. “Khi sáng tác, tôi đã hạnh phúc, đã đau khổ. Các tác phẩm điêu khắc đó bây giờ không còn thuộc về tôi, tôi trao chúng cho các bạn” - nữ điêu khắc gia Điềm Phùng Thị từng trải lòng như vậy. Ngày 19.1.2002, bà qua đời tại Huế. Mộ phần của bà và chồng nằm cạnh nhau trên một đồi thông ở Thủy Bằng, nơi bà đã cất tiếng chào đời trước đó hơn 8 thập kỷ.

Sau Điềm Phùng Thị, TP Huế tiếp tục dành ngôi biệt thự sang trọng khác trên đường Lê Lợi - con đường thuộc hàng đẹp nhất của thành phố bên cạnh dòng sông Hương để làm Trung tâm Nghệ thuật Lê Bá Đảng, trưng bày toàn bộ tác phẩm mà họa sỹ nổi tiếng đang sống tại Pháp này dành tặng nhân dân Thừa Thiên Huế. Tiếp đó, cũng trên đường Lê Lợi, Huế lại dành khu biệt thự vốn là trụ sở làm việc của HĐND - UBND thành phố Huế để thành lập Bảo tàng Văn hóa Huế. Mới đây nhất, ngôi nhà rường mặt phố của thượng bộ hình Trần Đình Bá - một kiểu kiến trúc hiếm hoi còn sót lại trên đất Huế - đã được giao cho người chắt nội của cụ thượng là nhà nghiên cứu, sưu tầm cổ vật Trần Đình Sơn để xây dựng Bảo tàng đồ sứ ký kiểu triều Nguyễn - bảo tàng tư nhân đầu tiên của Huế. Dịp Festival Nghề truyền thống Huế 2013 vừa rồi, bảo tàng này đã chính thức khai trương.

Những động thái trên của Huế - nói như nhà sử học Dương Trung Quốc - là “chỉ riêng Huế mới có”. Đó là ứng xử đẹp ở vùng đất đẫm chất văn hóa này. Vấn đề còn lại là những địa chỉ văn hóa đó sẽ được gìn giữ, phát huy giá trị như thế nào để tiếp tục làm giàu có cho văn hóa, cho kinh tế và du lịch của vùng đất cố đô.

Hiền An