Hỏi - đáp về các hiện tượng khí tượng thủy văn
* Có phải bão càng mạnh thì gây ra mưa càng lớn không?
Bão lôi cuốn một khối không khí ẩm rất lớn cho nên sinh ra mưa nhiều. Bão vào địa phận nước ta gặp ngay rừng núi chặn ngang, hơi nước bị cản lại; bão không vào xa được mà tan mau, trong khi tan thì gây ra mưa rất lớn, có thể kéo dài vài ba ngày.
Thí dụ: cơn bão tháng 9.1927 đổ bộ vào Thanh Hóa đã gây ra mưa rất lớn ở Bắc bộ. Riêng ở Đài Khí tượng Phủ Liễn trong 4 ngày (từ ngày 20 đến ngày 23) đã mưa tới 1.023mm, lượng mưa ngày 21 là 604mm, có giờ mưa tới 110mm. Đó là trận mưa rất lớn. Không phải bão mạnh thì mưa nhiều, bão nhỏ thì mưa ít. Có bão gió không mạnh lắm mà mưa rất nhiều. Mưa nhiều hay ít còn phụ thuộc vào tốc độ di chuyển của bão, cơn bão lớn và chuyển động chậm thì lượng mưa gây nên sẽ lớn hơn nhiều. Mưa nhiều hay ít còn tùy thuộc mùa, bão cuối mùa, nghĩa là vào tháng 9, 10, 11 thì hay mưa nhiều.
Mưa lớn nhất thường xảy ra dọc theo bờ biển, nhưng đôi khi cũng có thể có vùng mưa lớn thứ hai ở trong đất liền. Khu vực mưa lớn thường nằm ở phía bên phải đường đi của bão và thường xảy ra từ khoảng 12 giờ trước cho đến 12 giờ sau khi bão đổ bộ. Lượng mưa phụ thuộc vào kích thước của bão, tốc độ di chuyển và sự tương tác của bão với các hệ thống khác. Sự tương tác của bão khi gặp phải gió mùa Đông Bắc có kèm theo front lạnh có thể gây nên tố, lốc và mưa rất lớn.
Hầu hết các cơn bão gây nên mưa lớn tập trung trong vùng bán kính từ 100 - 200 km quanh mắt bão, mưa lớn có thể xảy ra trong vài ba ngày với cường độ giảm dần. Mưa bão thường gây ngập úng nhiều khu vực, lũ lớn trên các triền sông.
* Gió mạnh trong bão gây nguy hiểm như thế nào?
Gió bão (từ cấp 8 trở lên) có thể gây nguy hiểm đến tính mạng con người. Vì thế, cần thiết phải thực hiện sơ tán hoặc trú ẩn trước khi có gió bão xảy ra. Cần nhớ rằng, gió mạnh có thể bắt đầu từ khi tâm bão còn cách xa địa phương nơi bạn ở hàng trăm kilômét. Đặc biệt gió mạnh trong bão còn kèm theo gió giật (thực tế trong nhiều cơn bão thì gió giật lớn hơn gió mạnh trung bình trong bão khoảng 2 - 3 cấp) rất nguy hiểm và có sức tàn phá lớn. Gió mạnh trong bão có thể dễ dàng làm đổ các nhà xưởng không kiên cố, nhà tạm, nhiều mảnh vỡ (các biển báo, mái nhà…) bị gió thổi bay và trở thành vật nguy hiểm. Hơn nữa, cây đổ, cột điện đổ, các hệ thống đường ống ngầm có thể bị hỏng (do cây bị bật rễ) là những nguy hiểm gây thiệt hại đáng kể.
Càng lên cao gió bão càng mạnh, nên các nhà cao tầng cũng dễ bị thiệt hại bởi gió mạnh trên cấp 12, đặc biệt ở những tầng cao. Cửa sổ của các nhà cao tầng có nguy cơ bị bật ra, do đó khu vực xung quanh các nhà cao tầng cũng rất nguy hiểm.
Gió mạnh nhất thường xảy ra ở ngay phía bên phải của thành mắt bão. Gió bão thường suy giảm đi nhanh chóng khoảng 12 giờ sau khi bão đổ bộ. Tuy nhiên, có trường hợp gió vẫn có thể giữ được trên cấp 12 ngay cả khi bão đã vào sâu trong đất liền. Khi tâm bão đi qua, có một thời gian lặng gió khoảng từ 10 - 20 phút rồi gió chuyển sang hướng ngược lại - chính cơn gió sau này gây nguy hiểm hơn cơn gió trước đó vì đổi chiều và mạnh hơn.
* Nội dung trọng tâm trong bản tin dự báo bão, áp thấp nhiệt đới. Phương pháp đánh giá, độ tin cậy và những lưu ý khi sử dụng bản tin?
Phần 1: Thông tin về vị trí và cường độ hiện tại của bão, ATNĐ.
Phần 2: Dự báo diễn biến của bão sau 24, 48 giờ về cường độ, hướng và tốc độ di chuyển, vùng bán kính gió mạnh nguy hiểm cấp 6, cấp 10. Cảnh báo hướng và tốc độ di chuyển đến 72 giờ.
Phần 3: Dự báo khu vực bị ảnh hưởng trực tiếp của bão, ATNĐ trong 24 giờ tới (gió mạnh, mưa, sóng biển, nước biển dâng khi bão vào gần bờ hoặc đổ bộ) và cảnh báo các hiện tượng thời tiết nguy hiểm do bão và ATNĐ gây ra cho đến 48 giờ.
Về phương pháp đánh giá các bản tin dự báo bão, ATNĐ, độ tin cậy: Để đánh giá mức chính xác của các bản tin dự báo bão và ATNĐ cần xác định sai số của các yếu tố giữa dự báo và thực tế xảy ra. Cơ sở lý thuyết của các phương pháp đánh giá sai số dự báo bão và áp thấp nhiệt đới là các công thức tính toán sai số giữa các giá trị dự báo và số liệu thực tế theo từng yếu tố, khoảng cách giữa tâm bão dự báo và tâm bão thực tế, hướng dự báo và hướng di chuyển thực tế. Tuy nhiên với những cơn bão khi còn đang hoạt động trên biển do không có đủ số liệu quan trắc trên mặt biển nên việc xác định các yếu tố thực tế trong mỗi cơn bão đã khó, sai số lớn nên việc đánh giá mức chính xác không thể thực hiện được. Khi bão và ATNĐ đã tiến gần bờ hoặc vào trong đất liền việc đánh giá phạm vi ảnh hưởng và cường độ (tốc độ gió, lượng mưa) được đánh giá theo quy định dành riêng cho những yếu tố này.
Sai số dự báo vị trí tâm bão 24 giờ lên đến 120 - 150km; sai số 48 giờ lên tới 200 - 250km và số 72 hoặc 96 giờ thì rất lớn nên trong dự báo bão chỉ tin tưởng với dự báo 24 giờ còn dự báo 48 và 72 giờ chỉ mang tính tham khảo, cảnh báo.
Những lưu ý khi sử dụng bản tin:
- Bão, ATNĐ không phải là một điểm mà là một vùng gió xoáy có bán kính gió mạnh đến vài trăm kilômét (từ 200 - 500km). Do vậy khi nói đến vị trí tâm bão có nghĩa là cách nó hàng trăm kilômét đã xảy ra các hiện tượng thời tiết nguy hiểm.
- Tâm bão, ATNĐ cũng là một vùng rộng bán kính từ 1 chục tới vài chục kilômét. Sai số xác định tâm bão cũng đã lên đến hàng chục kilômét, thậm chí hàng trăm kilômét đối với những cơn bão trung bình yếu và ATNĐ nên nếu hiểu vùng nguy hiểm do bão và ATNĐ gây ra chỉ là một điểm hoặc vùng hẹp là không đúng
- Sai số dự báo bão lên đến 150km sau 24 giờ, 250km sau 48 giờ và lớn hơn nhiều sau 72 giờ nên vùng có khả năng chịu ảnh hưởng trực tiếp của bão, ATNĐ thường rất lớn; đặc biệt nếu bão di chuyển dọc theo bờ biển như trường hợp bão số 8 năm 2012 vừa qua.
- Diễn biến của bão luôn có sự thay đổi, do vậy phải luôn cập nhật thông tin mới nhất về bão, ATNĐ ( các bản tin được phát liên tục 3 giờ một lần đối với bão và ATNĐ gần bờ; 6 giờ đối với ATNĐ còn xa bờ).
- Thời gian dự báo càng dài thì độ chính xác của dự báo càng kém. Với công nghệ dự báo hiện nay thì khoảng dự báo đến 24 giờ có thể tin cậy được, các dự báo từ 24 đến 48 giờ chỉ có tính chất cảnh báo và ngoài 48 giờ chỉ có ý nghĩa tham khảo.
Tóm lại: Để có biện pháp phòng tránh bão và ATNĐ một cách hiệu quả nhất cũng như để giảm thiểu thiệt hại do bão, ATNĐ gây ra thì mọi người dân và các cấp chỉ đạo phòng chống thiên tai phải thường xuyên theo dõi và cập nhật những thông tin mới nhất về hoạt động của bão và ATNĐ.