Cần tách bỏ hoàn toàn sự tương tác trực tiếp giữa chủ đầu tư và nhà thầu

ĐBQH Phan Văn Quý (Nghệ An): Không nên tuyệt đối mức giá trị vốn đầu tư của dự án để bảo đảm tính ổn định lâu dài của Luật

Dự thảo Luật Đấu thầu được chuẩn bị chu đáo, công phu, cụ thể hóa nhiều nội dung hướng tới giải quyết nhiều bất cập trong hoạt động đấu thầu hiện nay.

Về phạm vi điều chỉnh, dự thảo Luật đã bao quát và phản ánh đầy đủ nội dung liên quan đến hoạt động đấu thầu sử dụng vốn nhà nước. Tôi đồng ý là cần thiết phải có quy định ngoại lệ áp dụng đối với những dự án mặc dù không đáp ứng tiêu chí 30% vốn nhà nước nhưng phần vốn nhà nước trong tổng mức đầu tư của dự án. Tuy nhiên, phần vốn của nhà nước trong tổng mức vốn đầu tư của dự án lớn hơn 500 tỷ đồng hay bao nhiêu thì nên cân nhắc cho phù hợp. Đồng thời, để bảo đảm tính ổn định lâu dài của Luật, theo tôi không nên tuyệt đối giá trị trong Luật mà chỉ nên quy định những vấn đề mang tính nguyên tắc, còn giao cho Chính phủ quy định mức giá trị theo từng thời kỳ cho phù hợp.

Thống nhất các quy định về đấu thầu trong một luật chung, dự thảo Luật được sửa đổi theo hướng đưa các nội dung về đấu thầu trong lĩnh vực xây dựng quy định tại Luật Xây dựng và Luật Đấu thầu (sửa đổi). Quy định này là hợp lý bởi ba lý do. Thứ nhất, loại bỏ được tình trạng trùng lặp, mâu thuẫn trong quá trình thực hiện pháp luật về đấu thầu. Thứ hai, bảo đảm được tính thống nhất, minh bạch trong lựa chọn nhà thầu. Việc lựa chọn nhà thầu cho bất kỳ gói thầu nào thuộc bất kỳ lĩnh vực gì đều phải được thống nhất thực hiện theo đúng quy định và quy trình chung. Thứ ba, phù hợp với thông lệ quốc tế vì nhiều nước trên thế giới hiện nay như  Pháp, Nga, Nhật, Hàn Quốc đều ban hành Luật Đấu thầu hay gọi là Luật Mua sắm công nhằm thống nhất, điều chỉnh các hoạt động mua sắm, sử dụng vốn nhà nước.

ĐBQH Phạm Khánh Phong Lan (TP Hồ Chí Minh): Đấu thầu không phải là con đường duy nhất để tiếp cận những mặt hàng chất lượng với giá cả hợp lý

Dự án Luật Đấu thầu lần này chưa có quy định hình thức mua sắm và đàm phán giá. Đề nghị xem xét, bổ sung hình thức này vào dự án Luật. Trong dự án Luật cũng ghép hình thức mua sắm trực tiếp vào Điểm d, Khoản 1, Điều 17 về chỉ định thầu. Đề nghị được giữ lại hình thức mua sắm trực tiếp này vì nó đã phát huy hiệu quả đối với việc cung ứng thuốc cho nhu cầu khám chữa bệnh. Trong những trường hợp chưa có kết quả đấu thầu mới mà nhu cầu của người bệnh, bệnh viện đang hết sức gấp rút. Tôi đề nghị bổ sung trường hợp chỉ định thầu đối với thuốc để phục vụ các nhu cầu cấp bách cho dịch bệnh cấp cứu, mua thuốc phục vụ cho nhu cầu đặc thù của bệnh viện. Đề nghị xem xét quy định áp dụng đấu thầu tập trung đối với cả hình thức chỉ định thầu để bảo đảm tiết kiệm thời gian, chi phí cũng như thuận lợi cho việc thực hiện.

Tôi nhận thấy có sự khó khăn lớn khi tìm mẫu số chung để tất cả các ngành nghề trong Luật Đấu thầu có thể ứng dụng được. Cho nên rất cần thiết có một luật riêng dành cho những mặt hàng đặc thù, ví dụ như thuốc trong ngành dược. Đồng thời cũng đề nghị đấu thầu không phải là con đường duy nhất để có thể tiếp cận những mặt hàng chất lượng với giá cả hợp lý. Chúng ta không nên xa rời mục tiêu. Trong thực tế áp dụng đấu thầu vừa qua, đôi khi các doanh nghiệp, các bên chào thầu trong ngành dược, trong sự tuân thủ các quy tắc hết sức ngặt nghèo đối với Luật Đấu thầu áp dụng trong xây dựng đã có rất nhiều khó khăn. Trong một vài trường hợp đã không đạt được mục tiêu là thuốc có chất lượng và giá cả hợp lý. Chúng tôi mong sẽ có những sửa đổi, đặc biệt sẽ có những luật riêng cho vấn đề này. Nhất là thực tế vừa qua nỗ lực để tìm ra giải pháp những thông tư liên bộ áp dụng, tuy là mới thời gian đầu và cũng mới chỉ có một số các địa phương báo cáo, nhưng cũng đã có những cải tiến, cải thiện rất rõ về hiệu quả, đặc biệt về vấn đề giá cả chi phí.

ĐBQH Lê Công Đỉnh (Long An): Cần thiết phải xem lại trách nhiệm của cấp có thẩm quyền và chủ đầu tư theo hướng có kiểm tra, giám sát ngay từ trong quá trình đấu thầu

Về phạm vi sửa đổi của Luật, tại Điểm a, Khoản 1 chỉ nên quy định dự án có từ 30% vốn đầu tư phát triển của Nhà nước trở lên, không nên quy định theo mức tuyệt đối số tiền vì sẽ lạc hậu theo thời gian và không bảo đảm tính ổn định của Luật. Đề nghị chỉ nên quy định có tính nguyên tắc giao Chính phủ quy định về mức giá trị này theo từng thời kỳ cho phù hợp. Tại Điểm b, Khoản 1 chỉ cần quy định các tổ chức, cơ quan sử dụng vốn ngân sách thực hiện theo Luật này. Bên cạnh đó, việc mua sắm của doanh nghiệp nhà nước kể cả mua nguyên vật liệu, vật tư cũng nên áp dụng luật, không trừ trường hợp như dự thảo Luật tại Điểm đ, Khoản 1. Do đó, cần rà soát, kết hợp Điểm b, c, d Khoản 1 theo hướng mua sắm của cơ quan, tổ chức, sử dụng vốn ngân sách, kể cả doanh nghiệp nhà nước đều thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật. Quy định như vậy là phù hợp vì ngân sách nhà nước chi ra dưới dạng đầu tư phát triển, mua sắm thường xuyên, sự nghiệp công đều là tiền thuế của dân, do dân đóng góp nên các đơn vị sử dụng phải sử dụng hiệu quả, tiết kiệm.

Về chỉ định thầu, tôi nhất trí với các trường hợp được chỉ định thầu theo nguyên tắc chung của dự thảo Luật. Hiện nay số lượng các gói thầu chỉ định là khá nhiều, tuy nhiên các gói thầu được thực hiện theo hình thức chỉ định thầu là các gói thầu nhỏ lẻ trong hạn mức và các gói thầu tư vấn nhỏ. Thực tế đối với các gói thầu được chỉ định, địa phương có yêu cầu chủ đầu tư thương thảo với nhà thầu có tỷ lệ giảm giá để tiết kiệm ngân sách, thường tiết kiệm khoảng 2 - 3% so với dự toán của các gói thầu chỉ định. Đềì nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu đưa các quy định về tỷ lệ giảm giá thành là một trong những yếu tố làm tăng tính hiệu quả trong chỉ định thầu. Lý do là vì: đối với các hình thức lựa chọn nhà thầu là chỉ định thầu thì đối tượng được lựa chọn đã được xác định trước thường là những đơn vị có năng lực để thực hiện. Do đó vấn đề tiết kiệm, tức tỷ lệ giảm giá nên được xem là tiêu chí quan trọng trong chỉ định thầu. Kết quả lựa chọn nhà thầu trên từng lĩnh vực có tỷ lệ giảm giá khác nhau khi đấu thầu do đó tỷ lệ giảm giá khi chỉ định thầu có thể theo các trường hợp sau: một là tỷ lệ giảm giá theo lĩnh vực đó của năm trước hoặc áp dụng tỷ lệ tiết kiệm một gói thầu tương tự đã có kết quả trước đó không quá 3 hoặc 6 tháng; hai là theo tỷ lệ tiết kiệm bình quân của năm trước trên địa bàn tỉnh hoặc theo tỷ lệ chung của cả nước theo Báo cáo hàng năm của Bộ Kế hoạch và Đầu tư.

Về phân cấp trong đấu thầu, Luật hiện hành và dự thảo Luật Đấu thầu (sửa đổi) quy định trách nhiệm của chủ đầu tư là quá lớn. Vai trò của chủ đầu tư có tính quyết định, xuyên suốt từ lập hồ sơ mời thầu, hồ sơ yêu cầu, thẩm định và phê duyệt hồ sơ mời thầu, hồ sơ yêu cầu, tổ chức đấu thầu, xét thầu và phê duyệt danh sách ngắn, báo cáo kết quả xét thầu, thẩm định và phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu, thương thảo ký hợp đồng. Như vậy, cả quá trình đấu thầu khá khép kín, dễ gây ra các tiêu cực trong đấu thầu. Thực tế ở địa phương đã có một số trường hợp phải hủy đấu thầu do xây dựng tiêu chí đánh giá không phù hợp. Hơn nữa, hiện nay tại các địa phương, đặc biệt là cấp xã, cán bộ còn thiếu kinh nghiệm đấu thầu nên lúng túng trong thực hiện. Trong khi đó, vai trò của cơ quan có thẩm quyền, tức là cấp quyết định đầu tư chỉ phê duyệt kế hoạch đấu thầu của dự án mà không theo dõi, giám sát việc triển khai thực hiện là chưa chặt chẽ. Do đó, cần thiết phải xem lại trách nhiệm của cấp có thẩm quyền và chủ đầu tư theo hướng có kiểm tra, giám sát ngay từ trong quá trình đấu thầu. Tôi thống nhất giao chủ đầu tư thẩm định, phê duyệt hồ sơ mời thầu, tổ chức đấu thầu, báo cáo đánh giá hồ sơ dự thầu, thẩm định và phê duyệt kết quả, nhưng phải trên cơ sở ý kiến thẩm tra của cơ quan đại diện cấp quyết định đầu tư.

ĐBQH Nguyễn Phi Thường (Hà Nội): Cần có cách tiếp cận mới khi sửa Luật Đấu thầu thì mới có thể xử lý dứt điểm, căn cơ được những tiêu cực hiện nay

Nhiều khả năng dự thảo Luật sẽ không tạo được bước chuyển lớn làm thay đổi chất lượng công tác đấu thầu vốn dĩ có nhiều yếu kém và nhiều điều tiếng thời gian qua. Bởi lẽ, dự thảo Luật mới chỉ vá víu những thiếu sót của nền tảng vận hành đấu thầu cũ đã và đang thực hiện, gồm quy trình, các mức tương tác, các quan hệ, phương pháp tiến hành, con người để tiếp tục áp dụng mà không có hướng tiếp cận mới mang tính bản chất và đột phá hơn.

Đấu thầu ở nước ta hiện nay một phần không nhỏ vẫn là đấu thầu kiểu 2 bên hoặc 2,5 bên, tức là chủ đầu tư một bên, nhà thầu một bên, hoặc chủ đầu tư cộng tư vấn thuộc chủ đầu tư một bên và nhà thầu một bên. Trong khi xu hướng quốc tế là đấu thầu kiểu 3, 4 bên hoặc nhiều bên, tách bỏ hoàn toàn việc tương tác trực tiếp giữa chủ đầu tư và nhà thầu trong đấu thầu; chuyển đấu thầu về những cơ quan độc lập chuyên nghiệp thực hiện. Như thế đấu thầu chính là giao dịch dân sự tiến hành công khai nhờ môi giới đầu mối trung gian thực hiện - một kênh phân phối thuận mua vừa bán, bảo đảm lợi ích hai bên và đó mới đúng là bản chất của đấu thầu. Tại các nước phát triển, các hình thức như trung tâm dịch vụ đấu thầu, sàn giao dịch đấu thầu, công ty quản lý tổ chức đấu thầu rất phổ biến. Nếu Luật Đấu thầu (sửa đổi) vẫn chỉ quẩn quanh phục vụ đấu thầu 2 bên, 2,5 bên như dự thảo Luật thì không thể xử lý dứt điểm, căn cơ được những tiêu cực như thông thầu, quân xanh, quân đỏ, lobby, đi đêm, liên minh rút tiền và sự vô trách nhiệm của những chủ đầu tư không phải là chủ sở hữu đích thực tại dự án đầu tư. Tại sao hoạt động đấu thầu tại nhóm, cơ quan, tổ chức nhà nước, các dự án sử dụng vốn ngân sách Nhà nước phần lớn vẫn chưa hiệu quả? Còn tại nhóm vốn tư nhân thì ngược lại? Xét cho cùng cũng chính từ yếu tố lợi ích chủ đầu tư và trách nhiệm chủ đầu tư với số vốn bỏ ra. Vì vậy, cần xem xét sửa đổi Luật Đấu thầu theo hướng chỉ quy định những nguyên tắc cơ bản, kèm theo đó là mở rộng thẩm quyền, tăng trách nhiệm cho chủ đầu tư, tăng cường công tác hậu kiểm và xử lý thật nặng những hành vi vi phạm pháp luật về đấu thầu, làm thất thoát tài sản Nhà nước. Chủ đầu tư được quyền chủ động quyết định hình thức lựa chọn nhà thầu, chỉ với điều kiện nhà thầu đó được đánh giá là tối ưu nhất tại thời điểm lựa chọn.

Nguyễn Vũ <i>ghi</i>