Phong tục tưởng nhớ người đã khuất, tương đồng và khác biệt Mexico - Việt Nam

Bàn thờ truyền thống của người Mexico

Nhân ngày tưởng nhớ những người đã khuất của Mexico (1 - 2.11) năm nay, Đại sứ quán Mexico tại Hà Nội đã tổ chức trưng bày bàn thờ truyền thống của người Mexico trong khuôn viên khu nhà Việt ở Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, nhằm giới thiệu với công chúng Việt Nam một trong những phong tục truyền thống quan trọng nhất của người Mexico, đã được UNESCO công nhận là Kiệt tác di sản truyền miệng và phi vật thể của nhân loại năm 2003.

Theo Đại sứ Mexico tại Việt Nam Gilberto Limón, ngày tưởng nhớ những người đã khuất (Día de los Muertos) là dịp lễ trọng của người Mexico để tưởng nhớ và bày tỏ lòng tôn kính những người thân yêu đã quá cố. Phong tục này được truyền lại từ gần 3.000 năm về trước. Tên ngày lễ gợi vẻ u buồn và ảm đạm, nhưng thực tế đây là lễ hội tưng bừng và đầy màu sắc. Trong hai ngày 1 - 2.11, mọi người đổ ra nghĩa trang, trang trí các ngôi mộ rực rỡ với hoa cúc vạn thọ, nến, cờ và các dải lụa đủ màu sắc, dành thời gian lưu lại bên người thân đã khuất. Đồng thời, các gia đình đều trang trí bàn thờ chu đáo và tỉ mỉ, dành cho người quá cố những món ăn và những thứ sinh thời họ ưa thích để các linh hồn có thể thưởng thức mùi vị và hương thơm của đồ cúng. Và khi các linh hồn quay về với thế giới của họ, người sống sẽ ăn các món ăn đó và chia sẻ chúng với bạn bè, hàng xóm.

Bàn thờ được trang hoàng lộng lẫy với hoa, nến, các vật phẩm tượng trưng cho 4 yếu tố thiên nhiên gồm: đất, gió, nước và lửa. Đất tượng trưng bởi các sản vật của vụ mùa. Gió được tượng trưng bởi một vật chuyển động, thường là những vuông giấy cắt trổ cầu kỳ treo trên tường quanh bàn thờ. Nước được đặt trong bình để các linh hồn được xoa dịu cơn khát sau chuyến đi dài. Lửa được tượng trưng bởi các ngọn nến, mỗi ngọn nến được thắp sáng tượng trưng cho một linh hồn và người ta còn đặt thêm trên bàn thờ một ngọn nến tượng trưng cho linh hồn bị quên lãng...

Theo Ts Lưu Hùng, Phó giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, trưng bày bàn thờ truyền thống của Mexico trong không gian ngôi nhà Việt, bên cạnh gian thờ truyền thống của người Việt, là cơ hội cho khách tham quan có những nhận xét, đối sánh thú vị về truyền thống thờ cúng tổ tiên, tưởng nhớ người quá cố của hai quốc gia cách nhau nửa vòng Trái đất. Sự tương đồng trước hết nằm ở chỗ hai bên cùng đặt di ảnh người đã khuất trên bàn thờ, dâng hoa tươi và những món ăn truyền thống hoặc món mà người đã khuất sinh thời ưa thích. Bàn thờ đều được đặt ở những vị trí trang trọng và được dụng công trang trí, tạo nên không gian trang nghiêm... Tuy nhiên, đi vào chi tiết, phong tục này giữa hai nước có những điểm khác biệt. Người Việt Nam dành nhiều dịp trong năm để tưởng nhớ ông bà, người đã khuất, như: Tết, cúng giỗ, tảo mộ..., thậm chí có hẳn ngày rằm tháng bảy dành cho các cô hồn. Bàn thờ của người Việt được chạm trổ, sơn son thếp vàng, đặt cố định tại vị trí trang trọng nhất trong nhà và cao hẳn so với mặt đất, hai bên là những câu đối, đại tự. Trong khi đó, ngày tưởng nhớ người quá cố của người Mexico chỉ diễn ra trong 2 ngày 1 - 2.11. Bàn thờ của người Mexico cũng chỉ được dựng lên vào mấy ngày này, mang các yếu tố Công giáo rõ rệt, thông qua những bức tượng, hình tượng trên bàn thờ và xung quanh bàn thờ. Người Mexico có thể đặt bàn thờ ở bên trong hay ngoài nhà, và thường đặt trải dài từ trên cao xuống mặt đất, trang trí rất nhiều hoa cúc, rải cả trên mặt đất...

Năm 2003, UNESCO đã công nhận tục lệ này là Kiệt tác phi vật thể và truyền khẩu, với những yếu tố tín ngưỡng truyền thống của người bản địa kết hợp với đạo Công giáo. “Chỉ với một không gian bàn thờ nho nhỏ, Mexico đã giới thiệu một di sản văn hóa có giá trị hàng nghìn năm tuổi của mình. Tôi mong chúng ta cũng có thể đem những di sản văn hóa của mình đi giới thiệu với bạn bè quốc tế như vậy, bởi Việt Nam còn có nhiều di sản văn hóa phi vật thể chưa được UNESCO trao danh hiệu nhưng cũng rất thú vị và độc đáo” - Ts Lưu Hùng bày tỏ.

Nguyên Anh