Khi “văn hóa súng đạn” được pháp luật bảo vệ

Điều luật cấp quốc gia đầu tiên liên quan đến quyền sở hữu vũ khí tại Mỹ là Tu chính luật thứ hai được chuẩn y năm 1791. Trong 143 năm, đó là quy định duy nhất tại Mỹ về quyền sở hữu vũ khí của công dân. Năm 1934, Đạo luật vũ khí quốc gia ra đời, với những quy định về mua bán vũ khí, thuế kinh doanh vũ khí và việc bắt buộc đăng ký sử dụng một số loại vũ khí hạng nặng, chẳng hạn súng máy.

Các cuộc bạo loạn và ám sát trong 2 thập niên 1960 và 1970 đã khiến nhiều người cho rằng súng tượng trưng cho điều ác và cấm súng là cấm điều ác. Chính vì vậy, sau vụ ám sát Thượng nghị sỹ Robert F. Kennedy và mục sư Martin Luther King Jr, năm 1968, Đạo luật kiểm soát vũ khí ra đời, cấm bán súng qua đơn đặt hàng bưu điện và chỉ cho phép vận chuyển vũ khí đối với các nhà buôn có giấy phép. Luật này cũng cấm sử dụng vũ khí đối với đối tượng có tiền án hình sự, kẻ đang bị kết án, kẻ đào tẩu, người sử dụng ma túy, thành phần bị sa thải khỏi quân ngũ và bệnh nhân tâm thần. Luật cũng hạn chế việc bán súng tự động và súng bán tự động.

Tuy nhiên, khi các chấn thương tâm lý dần qua đi, phong trào ủng hộ sở hữu súng trở lại với người Mỹ. Năm 1986, Đạo luật bảo vệ người sở hữu súng (còn được gọi là Đạo luật McClure-Volkmer) được thông qua, điều chỉnh một số quy định trong Đạo luật 1968, cho phép người bán súng có giấy phép kinh doanh hay các cá nhân không giấy phép đều được bán súng tại các cuộc triển lãm vũ khí. Đạo luật 1986 cũng hạn chế sự tác nghiệp của Cơ quan quản lý vũ khí, thuốc lá và rượu (yêu cầu giảm tiến trình kiểm tra liên tục và thường xuyên); giảm quy định về hồ sơ lưu đối với giới kinh doanh hợp pháp...

Năm 1993, Quốc hội Mỹ thông qua Dự thảo luật Brady (gọi theo tên James Brady, người bị John Hinckley bắn suýt chết trong vụ ám sát Tổng thống Ronald Reagan năm 1981). Nội dung Đạo luật ngăn ngừa bạo động bằng súng ngắn Brady (từ dự luật trên) yêu cầu người mua phải chờ 5 ngày để được kiểm tra hồ sơ trong hệ thống lưu trữ quốc gia.

Quy định 5 ngày trong Đạo luật Brady bắt đầu hết thời hạn vào ngày 30.11.1998 và được thay bằng quy trình kiểm tra vi tính hóa do người bán thực hiện (người bán phải có Giấy phép vũ khí liên bang; Federal Firearms License-FFL). Người bán phải lập tức kiểm tra thông tin về khách hàng và nhận được chuẩn thuận từ Hệ thống kiểm tra tức thì quốc gia (National Instant Check System-NICS) thường chỉ mất vài phút. Tuy nhiên, người bán không thuộc đối tượng có FFL lại không nằm trong phạm vi Luật Brady mà có thể chịu sự kiểm soát của một số quy định khác thuộc cấp quốc gia hoặc cấp bang. Trở lên là một số luật cấp quốc gia về sở hữu vũ khí tại Mỹ (cấp bang lại có luật riêng mà thậm chí hiếm người Mỹ nào có thể rành rẽ tất cả luật súng của từng bang).

Đã có luật cho phép mua súng thì cũng phải có luật cho phép mang súng. Năm 1987, bang Florida thông qua luật mang vũ khí trong người đầu tiên ở Mỹ. Bang này cấp phép cho bất cứ ai muốn mang súng trong người ở những nơi công cộng, miễn là họ nộp đơn đáp ứng một loạt yêu cầu.

Quyền được mang súng được mở rộng khi tỷ lệ tội phạm liên quan đến súng tăng nhanh vào thập niên 90, thế kỷ XX. Sau vụ xả súng ở Texas làm 23 người chết, cơ quan lập pháp Texas thông qua luật mang súng giấu kín (carrying concealed weapon-CCW) áp dụng cho tất cả cư dân Texas. Sau khi Texas tung ra CCW, một loạt bang khác cũng học theo. Có bang áp dụng CCW cho một khẩu súng nhưng có bang cho phép mang theo nhiều khẩu, miễn là... giấu kín. Hiện thời, 49 bang ở Mỹ đều có đạo luật cho phép mang súng. Trong số đó, 4 bang (Alaska, Arizona, Vermont, Wyoming) không hề đòi hỏi phải xin phép.

Gần đây, 2 phán quyết mở rộng quyền sử dụng súng của Tòa án Tối cao Mỹ năm 2008 và 2010 đã củng cố quyền sở hữu vũ khí vì mục đích tự vệ của người dân nước này. Hơn nữa, các đạo luật ủng hộ súng còn được tăng cường tại các nghị viện bang. Các bang cũng thông qua nhiều đạo luật khác, từ mở rộng quyền sử dụng súng để bảo vệ nhà cửa, vườn tược, tàu thuyền hoặc nơi làm việc đến trả lại quyền mang súng cho các tội phạm không bạo lực.

Ngay cả Tổng thống Barack Obama, vốn được xem là một người không mặn mà với quyền mang súng của người dân, cũng mặc nhiên chấp nhận vấn đề này. Năm 2009, ông đã ký ban hành một đạo luật lần đầu tiên cho phép người dân mang theo súng trong người ở các công viên quốc gia.

Tất cả chi tiết kể trên về yếu tố xã hội lẫn chính trị liên quan đến quyền sở hữu và sử dụng súng tại Mỹ cho thấy rằng các quy địh pháp luật liên quan đến súng tại Mỹ chưa bao giờ lại lỏng lẻo và có phần trở thành phương tiện để tiệm cận tội ác dễ dàng như lúc này.

Hồng Minh