Hào hoa và kiên định (Phần cuối)

>> Hào hoa và kiên định (Phần 1)

Tài hóa thân

Đầu những năm 1970, Vasily Lanovoy tổ chức đám cưới với nữ diễn viên Irina Kupchenko – trẻ hơn mình 14 tuổi, từng diễn chung nhiều lần ở nhà hát Vakhtangov – để rồi sinh hạ với nhau được hai con trai Alexander và Sergei, nhưng sau này chúng không nối nghiệp cha mẹ. Hai vợ chồng chỉ đóng cặp lần duy nhất trên trường quay, trong phim Người đàn bà lạ lùng (1978, Yuri Raizman) – và đó là thời kỳ Lanovoy được cả khán giả, cả đạo diễn trọng vọng và phân thân vào rất nhiều nhân vật.

Cảnh phim Những viên sĩ quan

Trong phim Những viên sĩ quan (1971, Vladimir Rogov), Lanovoy thể hiện Ivan Varavva, một con người rất tử tế, trung thành tuyệt đối với bổn phận và coi trọng danh dự của một sĩ quan Hồng quân. Phim vừa công chiếu liền thu hút 53 triệu khán giả vào rạp và nhiều năm sau vẫn là một trong những bộ phim được yêu thích nhất của điện ảnh Nga Xô Viết. Câu nói cửa miệng của nhân vật này là: “Có một nghề như thế - bảo vệ Tổ quốc!” đã trở thành châm ngôn về chức phận của giới quân nhân. Phim được độc giả tạp chí Màn ảnh Xô Viết chọn là hay nhất trong năm, và Vasily Lanovoy – diễn viên nam xuất sắc 1971. Và trong một thời gian ngắn, nghệ sĩ chuyên đóng vai chính diện đột ngột hóa thân vào một nhân vật ghê gớm. Trong bộ phim nhiều tập Mười bảy khoảnh khắc mùa xuân (1973, Tatyana Lioznova) nữ đạo diễn dành cho Lanovoy vai viên tướng phát xít Đức Karl Wolff. Đó là kẻ thù, có thể mô tả hắn thô bạo hơn nữa, nhưng nghệ sĩ đã tránh sự thô thiển sơ sài mà thể hiện công phu hơn, để khán giả và hậu thế thấy: đó là một đối thủ xứng tầm. Tiếp đó là vai nam chính trong phim Anna và người chỉ huy (1974, Evgeny Khrinyuk). Năm 1978, Lanovoy được phong Nghệ sĩ Nhân dân Liên bang Nga.

Sự nghiệp điện ảnh của Vasily Lanovoy còn có năm vai diễn trong các phim trinh thám li kỳ – đạo diễn B. Grigoriev đã khai thác tố chất này của Lanovoy và giao cho nghệ sĩ những vai tình báo Chen trong Không cần mật khẩu (1967), thiếu tá Koschenko trong phim bộ đôi Petrovka - 38, nối tiếp là Ogareva - 6 (1980) và cựu phi công Altunyn trong Bắt đầu xóa sổ (1983). Nhờ những vai diễn đó, năm 1984 ông được giải thưởng của Bộ Nội vụ Liên Xô. Những năm 1990, nghệ sĩ tạo nên cả một dàn nhân vật hành nghề an ninh với những cấp bậc khác nhau trong Ô vuông đen (1992, Yuri Moroz), Thất thủ (1993, Lev Piskunov), Thập tự quân - 2 (1999, Ivan Dykhovichny). 

Lanovoy còn có hai lần thể hiện hình tượng nhà cách mạng Feliks Dzierzynski (1877-1926) – trong phim Ngày mùng sáu tháng bảy (1968, Yulia Karasik, theo kịch của M. Shatrov) và Trận đánh giữa ngã tư (1982, Anatoly Tyutyunyk, được giải thưởng của cơ quan an ninh KGB năm 1983). Khác với những phẩm chất sắt đá của nhân vật hằng được tuyên truyền rộng rãi, Dzierzynski  của Lanovoy cho thấy những nét hết sức nhân văn của nhà cách mạng.

Bây giờ, thỉnh thoảng khán giả truyền hình mới có dịp gặp lại Lanovoy: tướng quân Osorghin trong bộ phim truyền hình nhiều tập Những viên sĩ quan (2006, Murad Aliev - nối tiếp bộ phim nhựa nổi tiếng từ 1971), Valery Lositsky lúc về già (Bí mật Thánh Patrik, 2006, Andrei Benkendorf - Ukraina), Sedov (Ngôi nhà bên hồ, 2009, Serik Aprymov - Nga) và tướng Klimov (Sai lầm trong điều tra, 2012, Alexader Kuliamin - Nga)…

Giữa các nhân vật trong Tiểu thư – thôn nữ

Con người kiên định

Cuộc sống từng trải đã khiến chủ nghĩa anh hùng yêu nước trở thành đề tài thường trực của nghệ sĩ Vasily Lanovoy trong mọi hình thái hoạt động nghệ thuật. Ông là người đọc thuyết minh hết sức biểu cảm trong bộ phim tư liệu nhiều tập Cuộc chiến tranh Vệ quốc vĩ đại (1979) của nhiều nhà điện ảnh dưới sự chỉ đạo của nhà quay phim nổi tiếng Roman Karmen. Riêng phần trình bày tiếng Nga trong bộ phim hợp tác Xô - Mỹ Cuộc chiến tranh Vệ quốc vĩ đại đã mang lại cho Lanovoy giải thưởng Lenin uy tín nhất thời đó. Tài nghệ này còn được thể hiện trong phim tài liệu Chiến lược giành chiến thắng – bộ phim công chiếu năm 1985, thời điểm Lanovoy nhận danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân Liên Xô. Diễn đạt ngôn từ vốn là khâu yếu hồi nhỏ thì nay đã trở thành đặc sắc sáng tạo của Lanovoy. Ngay từ đầu thập niên 1970, nghệ sĩ đã triển khai chương trình đọc trên đài phát thanh và vô tuyến truyền hình các tác phẩm của Pushkin, Maiakovsky, và khi chuyển sang nghề sư phạm, ông làm giáo sư chủ nhiệm khoa Ngôn ngữ nghệ thuật của trường sân khấu Schukin.

Dễ hiểu, một nghệ sĩ như thế ắt phải tự tay viết sách: năm 1985, Lanovoy cho ra đời cuốn hồi ức Những cuộc gặp gỡ may mắn kể về nhiều nhân vật kiệt xuất đã bằng cách này cách khác tác động đến cuộc đời của mình, và năm 2004 – cuốn tự truyện Ngày nối ngày trôi. Năm 2009 - nghệ sĩ đã được Hội Nhà văn Nga tặng Giải thưởng Lớn Văn học Nga.

Vasily Lanovoy, diễn giả bậc thầy

Từ giữa thập niên 1980, Lanovoy phải mất chục năm trong cảnh bế tắc, vì không thích nhận vai diễn trong loại phim “ăn xổi ở thì”. Cũng vẫn theo tiểu thuyết Tôi vào giông bão, năm 1989 đạo diễn B. Mansurov chuyển thành bộ phim truyền hình nhiều tập nhan đề Thất bại, và mời Lanovoy vào vai giáo sư Dankevich – một con người tài giỏi, một nhà khoa học chính trực nhưng trong hoàn cảnh mấp mé bờ vực thẳm mới hiểu ra rằng mình vô phương tự vệ trước những bè nhóm háo danh đang lãnh đạo công tác nghiên cứu. Cả thập niên 1990, nghệ sĩ chỉ vui lòng nhắc đến hai phim theo các tác phẩm của đại thi hào Pushkin, vai điền chủ thành đạt Ivan Berestov trong Tiểu thư thôn nữ (1996, Alexei Sakharov) và vai Nga hoàng Alexander Đệ Nhất - một bậc minh quân với năm ngày cuối đời bí ẩn trong Lữ khách vô hình (1999, hai cha con đạo diễn Igor và Dmitri Talankin).

Trên màn ảnh, quả là Lanovoy trẻ hơn rất nhiều so với độ tuổi của mình. Ông là con người biết giữ những nguyên tắc sống bất di bất dịch: ông khảng khái từ chối khi được mời đọc bản thuyết minh mới cho bộ phim tài liệu đã từng gắn liền với giọng đọc của mình theo lời bình của Burton Stephen (1913 - 1994, người thành công nhất trong lịch sử điện ảnh Mỹ); và khi đến Kiev (thủ đô nước Ukraina đã độc lập) để đóng phim Bogdan Khmelnytsky (1596 - 1657, lãnh tụ một cuộc khởi nghĩa ở Ukraina), cảm thấy vai diễn này có thể truyền đi những thông điệp của chủ nghĩa dân tộc hẹp hòi, nghệ sĩ lập tức ngừng cộng tác tiếp tục.

Từ năm 1995, diễn viên đóng vai sĩ quan Hồng quân lừng danh Vasily Lanovoy đã đảm nhận chức chủ tịch Quỹ xã hội Quân đội và văn hóa, tổ chức cả nghìn buổi biểu diễn, giao lưu văn nghệ ở các đơn vị vũ trang, tại cả những điểm nóng chiến sự. Với thế hệ tương lai, vốn có uy tín từ Cánh buồm đỏ thắm, ông đã được bầu làm chủ tịch - thuyền trưởng của Liên hoan phim thiếu nhi quốc tế Artek – nơi có Ban Giám khảo thiếu nhi kỷ lục, gồm tất cả thiếu nhi các nước đang dự trại hè nổi tiếng thế giới này.

Đăng Bẩy