Bài 1: Mất rừng do thủy điện

Hiện chưa có con số thống kê cụ thể có bao nhiêu diện tích rừng đã mất khi triển khai các dự án thủy điện… thế nhưng chắc chắn rằng, đó là con số không nhỏ. Vẫn biết cần có sự đánh đổi… nhưng nhiều diện tích rừng đã và đang bị mất, bị tàn phá do phát triển thủy điện tràn lan là một cái giá quá đắt…

Rừng phòng hộ Sông Tranh bị tàn phá                                       Ảnh: Nguyễn Thành

1MW điện = 16ha rừng

Tại Hội thảo Phát triển thủy điện bền vững - các bài học và khuyến nghị do Mạng lưới sông ngòi Việt Nam phối hợp với Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Nam tổ chức tại Quảng Nam ngày 7.5 vừa qua, TS Đào Trọng Hưng - thành viên Mạng lưới sông ngòi VN cho biết: phát triển thủy điện đã làm mất rừng, ảnh hưởng đến bảo tồn đa dạng sinh học. Theo ước tính trung bình, để làm 1MW điện phải mất đến 16ha rừng. Đến nay có đến 119 thủy điện liên quan đến 47 khu rừng đặc dụng, mỗi khu bảo tồn của vườn quốc gia cõng 2,5 dự án thủy điện. VQG Cát Tiên có 6 dự án, Hoàng Liên có 6 dự án, khu bảo tồn Sông Tranh có 7 dự án... “Không thể cầm lòng khi đi thực tế thấy đời sống người dân vùng tái định cư ở các thủy điện quá khó khăn và nhiều dự án phá rừng mang tên... thủy điện” - TS Đào Trọng Hưng nhấn mạnh.

Đơn cử như tỉnh Phú Yên, theo báo cáo kết quả giám sát quá trình triển khai các dự án thủy điện trên địa bàn của Đoàn ĐBQH tỉnh Phú Yên vào đầu năm 2012, Phú Yên có 3 thủy điện lớn đang hoạt động là Sông Hinh, Sông Ba Hạ và Krông H’Năng với tổng công suất 354MW. Ba thủy điện này ngốn hơn 10.024ha đất nông nghiệp, lâm nghiệp, gồm hơn 1.000ha rừng tự nhiên, rừng phòng hộ, rừng đầu nguồn. Và trong quy hoạch, tỉnh Phú Yên sẽ tiếp tục phát triển 12 thủy điện nhỏ với tổng công suất 71,2MW, theo đó nhiều diện tích rừng sẽ tiếp tục bị mất do thủy điện.

Không chỉ tỉnh Phú Yên, mà nhiều địa phương khác như: Quảng Nam, Hà Tĩnh, Thừa Thiên Huế, Kon Tum… để thực hiện các dự án thủy điện, nhiều khoảnh rừng nguyên sinh hoặc rừng phòng hộ đã bị mất. Theo Ths Nguyễn Đăng Thạch, giảng viên ĐH Bách khoa Đà Nẵng, sự ra đời ồ ạt của hàng trăm thủy điện vừa và nhỏ là thủ phạm gây nên đại nạn phá rừng… Theo TS Lê Thị Nguyện - ĐH Huế,  Quảng Nam chỉ mới triển khai 4 nhà máy thủy điện trên tổng số ban đầu là 62 dự án (nay rút lại còn 47 dự án - PV) mà đã mất trên 4.000 ha rừng liên quan, phục vụ cho các công trình xây dựng và 6.000 ha rừng phải chặt bỏ để kéo đường dây điện. Còn TS Đào Trọng Hưng cũng đưa ra dẫn dụ về thủy điện Hương Sơn (Hà Tĩnh), với công suất 33MW, qua mấy lần chuyển đổi… rừng mất dần, tổng cộng đã làm mất đến 400ha rừng... 

Rừng bị tàn phá

Một cán bộ Văn phòng Đoàn ĐBQH và HĐND tỉnh Quảng Nam cho biết, hầu như kỳ họp HĐND tỉnh lần nào cũng nóng về nạn phá rừng. Được biết, tỉnh Quảng Nam đã có nhiều giải pháp được đề ra để giữ rừng, cứu rừng… nhưng tình hình vẫn chưa được vãn hồi…(?!). Nguyên nhân rừng bị tàn phá chủ yếu là do thủy điện. Thủy điện phát triển tràn lan, người dân không có đất sản xuất nên phải vào rừng, phá rừng để canh tác; thủy điện tích nước tạo điều kiện cho lâm tặc “tiếp cận” với rừng để chặt phá rừng và vận chuyển lâm sản trái phép.

Đơn cử như việc TĐC của thủy điện Sông Tranh 2 đẩy hơn 340 hộ dân vào rừng sâu đã khiến rừng phòng hộ Sông Tranh 2 bị tàn phá nghiêm trọng. Theo BQL Rừng phòng hộ Sông Tranh, sau 6 năm xây dựng Thủy điện Sông Tranh (2007), diện tích rừng phòng hộ Sông Tranh đã mất hơn 46 ha mà nguyên nhân chính vẫn là dân vùng TĐC bị đẩy sâu vào vùng lõi rừng phòng hộ. Tương tự, từ khi khởi công thủy điện Sông Bung 4, nạn phá rừng ở vùng giáp ranh hai huyện Nam Giang - Tây Giang cũng diễn ra nghiêm trọng… Năm 2010, Kiểm lâm Quảng Nam phát hiện và lập biên bản 1.581 vụ phá rừng; khởi tố, chuyển hồ sơ vi phạm để điều tra truy tố 11 vụ, tịch thu 856m³ gỗ tròn, 1.964m³ gỗ xẻ và nhiều loại phương tiện khác, thu nộp ngân sách 17,7 tỷ đồng. Từ tháng 9.2011 đến nay, riêng tại huyện Phước Sơn đã phát hiện 27 vụ vi phạm, tạm giữ gần 100m³ gỗ, khởi tố 2 vụ.

Thực trạng rừng bị chặt phá không chỉ riêng ở Quảng Nam mà hầu hết các tỉnh đang thực hiện các dự án thủy điện, nhiều diện tích rừng đang bị tàn phá nghiêm trọng. Nếu có dịp đi trên đường Hồ Chí Minh, hướng tầm mắt về những dãy núi phía tây sẽ nhìn thấy trên cái nền màu xanh bạt ngàn của rừng Trường Sơn, từng mảng trắng do rừng bị chặt phá lan ra ngày càng rộng.

Không trồng trả rừng và chây ỳ nộp phí

Theo Nghị định 23/2006/NĐ-CP của Chính phủ: “cơ quan cho phép chuyển mục đích sử dụng rừng sang mục đích khác phải đảm bảo việc đầu tư trồng rừng mới thay thế diện tích rừng chuyển sang mục đích sử dụng khác”. Vậy nhưng, việc trồng trả lại diện tích rừng bị mất do làm thủy điện hầu như không được và không thể thực hiện được trên thực tế.

Tại tỉnh Phú Yên, theo Phó trưởng Đoàn ĐBQH tỉnh Nguyễn Thái Học: qua giám sát cho thấy diện tích rừng mà các chủ đầu tư, doanh nghiệp kinh doanh thủy điện trên địa bàn Phú Yên trồng lại là không đáng kể so với tổng diện tích rừng đã mất để thực hiện dự án thủy điện. Cụ thể với ba thủy điện lớn, tỉnh Phú Yên bị mất hơn 1.000ha rừng, nhưng tổng số diện tích rừng mà chủ đầu tư các dự án này phải trồng trả lại chưa bằng một nửa diện tích bị mất… Nguyên nhân được đưa ra là do các địa phương chưa bố trí được quỹ đất và thiếu kinh phí trồng lại rừng do chưa có quy định doanh nghiệp trích lợi nhuận sản xuất kinh doanh thủy điện để tham gia với địa phương trồng lại rừng bị mất… Và không riêng tỉnh Phú Yên, việc không trồng trả và trồng trả đủ diện tích rừng bị mất khi thực hiện các dự án thủy điện đang là một thực tế diễn ra tại nhiều địa phương… Cứ thế, rừng mất dần, mất dần…vì thủy điện.

Bên cạnh đó, theo Nghị định số 99/2009/NĐ-CP ngày 02.11.2009 của Chính phủ, từ năm 2011 tất cả các cơ sở sản xuất điện, cung cấp nước sạch và các tổ chức, cá nhân kinh doanh dịch vụ du lịch có sử dụng dịch vụ môi trường rừng (DVMTR) trên phạm vi toàn quốc phải trả phí với mức 20 đồng/kW điện thương phẩm, 40 đồng/m3 nước thương phẩm và 1 - 2% doanh thu du lịch. Theo đó các nhà máy thủy điện phải nộp phí DVMTR. Tuy nhiên, theo ông Quách Đại Ninh, Chánh văn phòng Tổng cục Lâm nghiệp, Bộ NN và PTNT, đến hết quý I năm nay, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) mới trả được 30 tỷ đồng, tương đương 5% tổng số nợ hơn 500 tỷ đồng phí DVMTR năm 2011. Số tiền hơn 500 tỷ đồng này,  EVN chỉ là đơn vị đứng ra thu hộ các chủ rừng… Cũng theo ông Ninh, trước việc nhiều doanh nghiệp chây ỳ nợ tiền DVMTR, mới đây, Bộ NN và PTNT đã có văn bản gửi Bộ Công thương, đề nghị chỉ đạo các đơn vị chi trả tiền DVMTR. Nhiều ý kiến cho rằng, việc các thủy điện lãi lớn mà lại chây ỳ trong việc nộp phí DVMTR là không thể chấp nhận được.

________________________

Bài 2: Mưa góp lũ, nắng gây hạn

Hà Duyên Hải