Hùng vỹ và kỳ thú, riêng biệt và nổi trội

Thường được ví là Hạ Long trên cạn, quần thể danh thắng Tràng An nằm trên địa bàn các huyện Hoa Lư, Gia Viễn, Nho Quan và thành phố Ninh Bình. Có tổng diện tích trên 10.000ha, quần thể danh thắng gồm 3 khu vực là khu sinh thái Tràng An, khu danh thắng Tam Cốc - Bích Động và khu cố đô Hoa Lư, trong đó toàn bộ khu sinh thái Tràng An, một phần khu danh thắng Tam Cốc - Bích Động và khu Cố đô Hoa Lư là trung tâm, vùng lõi của di sản. Để thuyết phục UNESCO công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới, theo sự tư vấn của các chuyên gia trong nước, hồ sơ di sản Tràng An tập trung làm rõ các tiêu chí về giá trị thẩm mỹ (tiêu chí 7) và tiêu chí về giá trị địa chất - địa mạo (tiêu chí 8), qua đó làm rõ giá trị nổi bật toàn cầu của di sản.

Về tiêu chí về giá trị thẩm mỹ, từ quá trình phát triển lâu dài của địa chất và các loài sinh vật mà ở đây đồng thời tạo ra những cảnh đẹp bí hiểm, độc đáo từ địa hình đến các hang động. Kiểu địa hình độc đáo nhất là địa hình karst (địa hình được tạo thành do sự lưu thông của nước trong các đá dễ hòa tan), được hình thành trên các trầm tích có độ phân lớp khác nhau. Các lớp dày hơn thường tạo địa hình karst với các đỉnh cao, đôi nơi có dạng lưỡi mác độc đáo được ví như rừng đá, nơi tạo nên các khối đá cao vút như ngọn Bút Tháp. Đá vôi phân lớp mỏng tạo địa hình với các vỉa đá chồng xếp lên nhau như những tập sách, điển hình là núi Hòm Sách. Hệ thống hang động trong khu vực khá đa dạng, gồm loại hình các hang động khô (hang động ở trên cao) và hang động nước (hang động ở dưới thấp). Trong các hang động có rất nhiều nhũ đá hình thù kỳ lạ, đẹp mắt. Không chỉ có cảnh đẹp đặc sắc mà mỗi hang động còn gắn với giá trị lịch sử và văn hóa, lưu giữ và bảo tồn những dấu ấn của người tiền sử, tạo cảm giác một vẻ đẹp hoang sơ và kỳ bí.

Xét về tiêu chí giá trị địa chất - địa mạo, trải qua hàng trăm triệu năm hình thành, với lịch sử phát triển phức tạp, lâu dài đã tạo ra tính đa dạng về địa chất, địa mạo, mạng lưới thủy văn và đa dạng về hang động trong hệ thống đá vôi quần thể danh thắng Tràng An, trong đó nổi bật và rộng lớn nhất về địa hình karst dạng tháp và dạng chuông bị biển xâm thực và là một trong những khu vực quan trọng nhất trên thế giới về địa hình karst fengling và fengcong. Một trong những nét đặc trưng của địa hình karst fengcong là các thung lũng kín rộng lớn, áng bị ngập chìm. Hang động cũng là một trong những đặc trưng về địa chất của khu di sản với 4 loại hang động chính: hang ngầm cổ, hang nền karst cổ, hang mái đá và hang hàm ếch. 

Về mặt tự nhiên, quần thể danh thắng Tràng An giữ được tính nguyên vẹn và xác thực bởi đây là khu vực núi đá vôi liền khoảnh, lại được bao bọc bởi sông Hoàng Long ở phía bắc; sông Đáy, sông Chanh ở phía đông nam và sông Bến Đang ở phía tây. Trong vùng lõi của khu di sản có rất ít cư dân sinh sống.

Giám đốc Ban quản lý quần thể danh thắng Tràng An Nguyễn Viết Long cho biết,  ngoài hai tiêu chí trên, một số chuyên gia cho rằng cần bổ sung tiêu chí thứ 5, cảnh quan văn hóa, sự định cư để làm nổi bật sự độc đáo của di sản. Trước đó, chuyên gia người New Zealand Paul Diogwall đã tới khảo sát hang Trống, hang Bói, phát hiện ra nhiều vỏ sò, di chỉ khảo cổ học liên quan đến sự tiến hóa của con người qua các thời kỳ. Hiện trên thế giới có hơn 900 di sản, hơn 200 di sản thiên nhiên, trong đó 27 di sản thiên nhiên mang tính chất hỗn hợp cảnh quan thiên nhiên và địa chí địa mạo. Vì vậy, giải pháp nhấn vào yếu tố văn hóa qua khảo cổ học là hướng đi mới cho quần thể danh thắng Tràng An.

Các tiêu chí lựa chọn xây dựng hồ sơ sẽ được công bố vào cuối tháng 4. Theo lộ trình, ngày 1.2.2013 hồ sơ hoàn chỉnh đề nghị công nhận quần thể danh thắng Tràng An là Di sản thiên nhiên thế giới sẽ được nộp lên UNESCO.

PV <i>tổng hợp</i>