Hiến pháp sửa đổi: Cần làm rõ vị trí trung tâm của tòa án trong hệ thống các cơ quan tư pháp

- Có thể nói, thời gian qua cùng với sự nỗ lực của ngành tư pháp, hoạt động tư pháp đã có những chuyển biến nhất định, thưa Phó chủ nhiệm?

PCN: Theo báo cáo hàng năm của Chính phủ, Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao, Tòa án nhân dân Tối cao, tình hình tội phạm và vi phạm pháp luật cũng như các loại án năm sau đều tăng so với năm trước. Cùng với việc tăng cường thẩm quyền xét xử cho tòa án nhân dân cấp huyện, tăng thẩm quyền điều tra, truy tố cho cơ quan điều tra và viện kiểm sát cấp huyện, các cơ quan tư pháp đã có sự cố gắng rất lớn trong việc hoàn thành nhiệm vụ của mình. Tỷ lệ giải quyết các loại án cao, chất lượng giải quyết các vụ án được nâng lên và cơ bản bảo đảm được thời hạn theo luật định. Điều này đã góp phần quan trọng để giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội và ổn định phát triển KT - XH của đất nước; việc giải quyết các vụ án hình sự về cơ bản bảo đảm đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, hình phạt áp dụng đủ nghiêm, đúng chính sách hình sự của Nhà nước, có tác dụng răn đe, phòng ngừa trong đấu tranh phòng, chống tội phạm trong giai đoạn hiện nay. Tỷ lệ án trả hồ sơ để điều tra bổ sung, án oan, sai năm sau giảm hơn năm trước. Việc giải quyết các vụ án dân sự, kinh tế, hôn nhân gia đình và án hành chính, cơ bản bảo đảm đúng pháp luật, kịp thời bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên đương sự. Từng bước hạn chế được án tồn đọng và quá thời hạn giải quyết vụ án, hạn chế được bản án, quyết định của tòa án tuyên không rõ ràng, khó khăn cho công tác thi hành án. Công tác giải quyết đơn khiếu nại có nhiều chuyển biến tích cực, việc giải quyết đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm và giải quyết các vụ án khiếu nại bức xúc kéo dài đã được chú trọng giải quyết tăng cả về số lượng và chất lượng. 

 - Bên cạnh đó, hoạt động tư pháp vẫn còn tồn tại vướng mắc trong tổ chức hệ thống, tình trạng xét xử oan, sai ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của các cá nhân, tổ chức. Phó chủ nhiệm đánh giá như thế nào về vấn đề này?

 PCN: Đúng là trong tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp thời gian qua vẫn còn những tồn tại nhất định. Ví dụ vẫn còn trường hợp bị oan, sai, hoặc vi phạm thủ tục tố tụng do lỗi chủ quan của những người tiến hành tố tụng. Có một số vụ án khởi tố, điều tra, truy tố sau đó phải đình chỉ do không chứng minh được hành vi phạm tội, hoặc là có sai sót trong quá trình bắt tạm giữ, tạm giam; tỷ lệ các bản án, quyết định của tòa án bị hủy, sửa do lỗi chủ quan của thẩm phán chưa giảm mạnh. Một số vụ án chậm đưa ra xét xử hoặc vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng; việc áp dụng các hình phạt chưa nghiêm như việc cho hưởng án treo; áp dụng mức hình phạt thấp nhất dưới khung hình phạt chưa đúng, hoặc áp dụng pháp luật để đình chỉ các vụ án thiếu căn cứ; tình trạng bỏ lọt tội phạm hoặc hình sự hóa quan hệ dân sự, kinh tế… Việc giải quyết các vụ án dân sự còn để quá thời hạn xét xử, sai sót trong phần áp dụng pháp luật nội dung về đường lối giải quyết các vụ án, chất lượng xét xử một số vụ án còn chưa đáp ứng được yêu cầu đã ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của các bên đương sự dẫn đến tình trạng khiếu nại đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm đối với các vụ án dân sự là rất nhiều, chiếm tỷ lệ cao. Việc giải quyết khiếu nại tố cáo về đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm thì số lượng đơn chưa được giải quyết còn khá lớn, vẫn còn tình trạng trả lời án xử đúng, sau đó người có thẩm quyền lại kháng nghị để xét xử lại theo trình tự giám đốc thẩm, tái thẩm, tình trạng thiếu cán bộ, thiếu số lượng các chức danh tư pháp ở nhiều nơi qua nhiều năm vẫn chưa được khắc phục triệt để… 

 - Vậy theo Phó chủ nhiệm, đâu là nguyên nhân của tình trạng này?

PCN: Nguyên nhân của tình trạng này theo tôi có cả nguyên nhân chủ quan và khách quan. Về khách quan như tôi đã nói thì số lượng vụ việc và các loại án hàng năm đều tăng, trong khi đó, cán bộ thiếu, nhất là các vùng sâu, vùng xa, vùng miền núi, vùng có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn thiếu nguồn tuyển dụng. Nhiều vụ việc trong quá trình giải quyết đã phải tạm đình chỉ, hoặc là tạm hoãn do nhiều nguyên nhân khách quan, ví dụ như kết quả giám định, sự tham gia của những người tham gia tố tụng, của luật sư và việc cung cấp các tài liệu của các cơ quan tổ chức, đơn vị chậm trễ. Một số quy định của pháp luật còn bất cập, chậm được sửa đổi, bổ sung hoặc hướng dẫn chưa kịp thời. Ví dụ như các quy định liên quan đến đất đai, giải quyết tranh chấp về đất đai, những vấn đề liên quan đến giám định, định giá, trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, đơn vị trong việc cung cấp tài liệu, chứng cứ trong vụ án theo quy định của pháp luật thường chậm trễ. Về chủ quan, trước hết cần phải nói tới đội ngũ cán bộ có chức danh tư pháp ở các cơ quan tư pháp thiếu về mặt số lượng, một bộ phận yếu về năng lực chuyên môn, nghiệp vụ hoặc thiếu tinh thần trách nhiệm, vi phạm phẩm chất đạo đức, kỷ luật công vụ thậm chí có trường hợp vi phạm pháp luật. Đồng thời, phương pháp, lề lối làm việc chậm đổi mới, công tác thanh tra, kiểm tra nội bộ để phát hiện sai phạm, ngăn chặn, xử lý chưa kịp thời, có khi chưa nghiêm. Và có một nguyên nhân khác nữa là chưa chú trọng tập trung vào việc giải quyết đơn khiếu nại, tố cáo nhất là đơn đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm một cách tích cực và đặc biệt là xem xét các vụ án khiếu nại bức xúc kéo dài…

 - Theo Phó chủ nhiệm, để khắc phục tình trạng này, cần phải có các bước đổi mới như thế nào?

PCN: Theo tôi, để khắc phục được tình trạng này, thứ nhất, các cơ quan tư pháp cần tiếp tục kiện toàn tổ chức bộ máy, tuyển dụng, tuyển chọn đủ biên chế, tăng cường công tác giáo dục chính trị tư tưởng, đạo đức nghề nghiệp, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ để xây dựng đội ngũ tư pháp trong sạch vững mạnh. Thứ hai, cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát, chấn chỉnh kịp thời những sai sót, yếu kém của người tiến hành tố tụng và xử lý nghiêm những trường hợp vi phạm. Thứ ba, cần quan tâm đổi mới phương pháp làm việc, áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào trong hoạt động của các cơ quan tư pháp. Một điều quan tâm nữa là cần phải tăng cường công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo, giải quyết dứt điểm những vụ án khiếu nại bức xúc kéo dài, những vụ án có dấu hiệu oan sai và tăng cường giải quyết những đơn đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm.  

 - Giám sát hoạt động của các cơ quan tư pháp là một nhiệm vụ của UB Tư pháp, xin Phó chủ nhiệm cho biết  hiệu quả hoạt động giám sát lĩnh vực này?

PCN: Giám sát hoạt động của các cơ quan tư pháp là nhiệm vụ rất quan trọng của UB Tư pháp được quy định trong Luật Tổ chức QH. Ngay từ nhiệm kỳ đầu tiên, UBTP đã chú trọng nhiệm vụ giám sát hoạt động của Chính phủ, hoạt động của Tòa án nhân dân Tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao trong hoạt động điều tra, truy tố, xét xử, bổ trợ tư pháp và phòng, chống tham nhũng; giám sát việc chấp hành pháp luật trong các hoạt động nêu trên; giám sát việc ban hành văn bản quy phạm pháp luật, hướng dẫn thi hành các đạo luật có liên quan và giám sát việc chấp hành pháp luật trong giải quyết khiếu nại, tố cáo và bồi thường thiệt hại. UBTP đã sử dụng các hình thức: thứ nhất, thẩm tra các Báo cáo của Chính phủ về tình hình vi phạm pháp luật và tội phạm, công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm, vi phạm pháp luật, công tác thi hành án, công tác phòng chống tham nhũng; Báo cáo công tác của Chánh án Tòa án nhân dân Tối cao, của Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao. Qua việc thẩm tra các báo cáo, UB Tư pháp đã chỉ ra những mặt làm được, những mặt chưa làm được, từ đó có những kiến nghị để khắc phục. Đồng thời, Báo cáo thẩm tra của UB Tư pháp đã cung cấp cho ĐBQH có thêm thông tin để xem xét các báo cáo này tại kỳ họp của QH. Nhiều ý kiến, kiến nghị của UB Tư pháp đã được các cơ quan hữu quan tiếp thu và khắc phục.Thứ hai, giám sát theo chuyên đề: các chuyên đề giám sát đều có chọn lọc, trọng tâm, trọng điểm. Thứ ba, thành lập đoàn giám sát để giám sát một vấn đề nhất định hay là giám sát một vụ án cụ thể. Trong trường hợp cần thiết, UB Tư pháp yêu cầu các cơ quan tư pháp và các cơ quan hữu quan báo cáo về tình hình tổ chức hoạt động theo chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan này, hoặc báo cáo về một vấn đề cụ thể, hoặc tổ chức điều trần xem xét về một vấn đề nhất định. Trong nhiệm kỳ Khóa XII, UB Tư pháp đã tổ chức Phiên điều trần để xem xét công tác đào tạo, bồi dưỡng các chức danh tư pháp của cơ quan có thẩm quyền.

Về giám sát một vụ án cụ thể, UB Tư pháp cũng đã có sự đổi mới phương thức giám sát để bảo đảm có hiệu quả hơn. Khi nhận được các đơn thư khiếu nại, tố cáo của công dân có liên quan đến tư pháp thì Thường trực UB Tư pháp đã phân loại các loại đơn và chuyển đến cơ quan có thẩm quyền để giải quyết đồng thời theo dõi đôn đốc việc giải quyết. Đối với những vụ án cần phải nghiên cứu kỹ, UB Tư pháp yêu cầu các cơ quan tư pháp báo cáo kết quả giải quyết đơn này trong thời hạn nhất định. Khi nhận được kết quả báo cáo nếu thấy cần thiết thì Thường trực UB Tư pháp sẽ tổ chức giám sát vụ án cụ thể này. Thường trực cũng bố trí nghiên cứu hồ sơ, yêu cầu các cơ quan tư pháp đến đối thoại, trao đổi, thảo luận những kiến nghị để xem xét và thường những kiến nghị của UB Tư pháp về những vụ án cụ thể được các cơ quan tư pháp xem xét để tiếp thu. Nhiều vụ án đã được giải quyết lại theo trình tự giám đốc thẩm, tái thẩm. Qua giám sát, xử lý đơn thư khiếu nại, tố cáo, cũng như giám sát chuyên đề, UB Tư pháp cũng đã phát hiện được các khiếm khuyết về cơ chế, chính sách pháp luật và kiến nghị các biện pháp để khắc phục, hoàn thiện. Nhìn chung hoạt động giám sát của UB Tư pháp qua nhiệm kỳ của Khóa XII – nhiệm kỳ đầu tiên mà UB Tư pháp được thành lập thì chúng tôi cho rằng hiệu quả tốt và phương thức giám sát cũng đã có sự đổi mới, vừa làm vừa rút kinh nghiệm, hiệu quả được nâng lên. Đã có sự phối hợp chặt chẽ giữa UB Tư pháp – chủ thể giám sát đối với các đối tượng giám sát để xem xét và giải quyết vấn đề đúng pháp luật và bảo đảm được quyền và lợi ích hợp pháp của các cơ quan tổ chức, cá nhân. 

 - Có ý kiến cho rằng Hiến pháp sửa đổi cần quy định tổ chức Bộ máy cơ quan tư pháp một cách khoa học. Đặc biệt là hệ thống Toà án, Viện kiểm sát các cấp… Bên cạnh đó, cũng cần quy định rõ về hệ thống bổ trợ tư pháp...  Xin Phó chủ nhiệm cho biết ý kiến của mình về vấn đề này?

 PCN: Cảm ơn phóng viên có câu hỏi rất hay !. Chúng tôi cho rằng một trong những vấn đề sửa đổi Hiến pháp lần này có một yêu cầu rất quan trọng làm cơ sở để sửa đổi các đạo luật về tổ chức: ví dụ Luật Tổ chức QH, Luật Tổ chức Chính phủ, Luật Tổ chức Tòa án nhân dân, Luật Tổ chức Viện Kiểm sát nhân dân, Luật Tổ chức các cơ quan điều tra Hình sự và một số đạo luật về tố tụng có liên quan đến hoạt động của các cơ quan tư pháp. Đồng thời, để thực hiện nghị quyết số 08 ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới và Nghị quyết số 49 ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 về việc đổi mới tổ chức hoạt động của các cơ quan Tư pháp một cách khoa học là một vấn đề hết sức cấp thiết. Vấn đề về mô hình tổ chức các cơ quan tư pháp đã được Ban Chỉ đạo cải cách tư pháp Trung ương giao cho một số cơ quan nghiên cứu các đề án cụ thể để phục vụ cho việc sửa đổi Hiến pháp sắp tới. Theo tinh thần Nghị quyết của Bộ Chính trị thì hệ thống Tòa án cần tổ chức theo cấp xét xử, không tổ chức theo đơn vị hành chính như hiện nay, theo hướng hệ thống tòa án tổ chức thành 4 cấp: Tòa án sơ thẩm khu vực, Tòa phúc thẩm, Tòa thượng thẩm và Tòa án nhân dân Tối cao. Về tên của 4 cấp này cần nghiên cứu tiếp, có thể gọi là Tòa án nhân dân khu vực, Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (sẽ đảm nhận nhiệm vụ xét xử phúc thẩm), Tòa án nhân dân cấp cao và Tòa án nhân dân Tối cao. Việc quy định rõ các chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền để đáp ứng được yêu cầu của cải cách tư pháp, nâng cao được chất lượng xét xử của ngành Tòa án cũng là vấn đề bức thiết.

Về hệ thống của Viện kiểm sát cũng cần phải được tổ chức tương xứng với hệ thống của tòa án. Đồng thời cần làm rõ vị trí trung tâm của tòa án trong hệ thống các cơ quan tư pháp và đổi mới tổ chức của các cơ quan điều tra hình sự. Bên cạnh đó, cũng quan tâm đến các quy định về các cơ quan bổ trợ tư pháp như luật sư, giám định tư pháp… Đồng thời, việc sửa đổi bổ sung Hiến pháp cũng làm cơ sở quy định trong các đạo luật về tố tụng, cụ thể hóa đầy đủ hơn quyền con người và quyền cơ bản của công dân khi tham gia tố tụng.

- Theo Phó chủ nhiệm, vấn đề gì trong lĩnh vực tư pháp cần thiết phải được nghiên cứu, kiến nghị sửa đổi  trong Hiến pháp lần này?

PCN: Theo tôi, việc sửa đổi Hiến pháp lần này có liên quan đến mô hình tổ chức các cơ quan tư pháp.Trước hết, phải đổi mới mô hình tổ chức bộ máy, làm rõ hơn các chức năng, nhiệm vụ của cơ quan tư pháp các cấp, xác định cụ thể cơ quan nào là cơ quan tư pháp, cơ quan nào là cơ quan bổ trợ tư pháp và vai trò trung tâm của tòa án, tổ chức, hệ thống của tòa án 4 cấp, theo thẩm quyền xét xử và không tổ chức theo đơn vị hành chính. Về cụ thể có thể tách chương X của Hiến pháp thành 2 chương: quy định riêng về tòa án nhân dân và quy định riêng về viện kiểm sát nhân dân. Bởi vì, tòa án và viện kiểm sát là hai hệ thống có chức năng, tổ chức, hoạt động khác nhau.Vấn đề thứ hai là cần làm rõ nội hàm quyền tư pháp là một nhánh quyền lực. Một vấn đề nữa là cần quy định thêm nguyên tắc xét xử rút gọn, bảo đảm xét xử kịp thời các vụ án đơn giản, giá ngạch thấp, hoặc là những vụ án chỉ cần một thẩm phán xét xử, bảo đảm tính nhanh gọn và bảo đảm kịp thời quyền và lợi ích hợp pháp của các cơ quan, tổ chức, cá nhân. Hiện nay, trong các đạo luật quy định là tòa án nhân dân và viện kiểm sát nhân dân địa phương phải báo cáo trước HĐND tại kỳ họp của HĐND. Do vậy, song song với việc quy định tổ chức hệ thống tòa án, viện kiểm sát theo cấp xét xử không theo đơn vị hành chính thì cũng cần sửa đổi vấn đề này theo hướng tòa án nhân dân địa phương bao gồm Tòa án khu vực,Tòa phúc thẩm,Tòa thượng thẩm và các viện kiểm sát tương ứng là các cơ quan chịu sự giám sát của HĐND. Một số nội dung khác có liên quan đến tổ chức, hoạt động của các cơ quan tư pháp thì cũng được tiếp tục nghiên cứu để sửa đổi phù hợp với việc tổ chức hệ thống các cơ quan tư pháp trong thời gian tới, đáp ứng được yêu cầu, nhiệm vụ trong thời kỳ đổi mới của đất nước.  

Xin cảm ơn Phó chủ nhiệm! 

Hà An (thực hiện)