Những lát cắt từ cuộc chiến giữ Thành cổ

Xếp bút nghiên lên đường ra trận

Phim do Hãng Phim truyện Việt Nam thực hiện, được xét đặc cách tham dự LHP Việt Nam lần thứ 17 tại Phú Yên khi phim chưa làm xong hậu kỳ. Kịch bản do tác giả Hoàng Nhuận Cầm chắp bút, dựa trên nhật ký của nhiều cựu chiến binh, liệt sỹ, trong đó có cuốn Mãi mãi tuổi 20 của liệt sỹ Nguyễn Văn Thạc. Hai nghệ sỹ Hữu Mười và Vũ Đình Thân làm đạo diễn.

Chuyện phim kể về Hoàng - Thành - Thăng - Long, bốn chàng sinh viên khoa Văn, Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội rời giảng đường, xếp bút nghiên lên đường ra trận theo tiếng gọi của Tổ quốc vào năm 1971. Thăng là hình ảnh của liệt sỹ Nguyễn Văn Thạc, còn Hoàng là hiện thân của nhà thơ Hoàng Nhuận Cầm. Vào thẳng chiến trường Quảng Trị chỉ một thời gian ngắn sau huấn luyện, bốn chàng sinh viên đã nếm trải đầy đủ sự khắc nghiệt của chiến tranh, với đủ các cung bậc cảm xúc rất đời, rất con người. Giữa cuộc chiến cam go, họ vẫn không ngừng lạc quan về ngày chiến thắng, vẫn hướng về hậu phương với tình cảm tha thiết, qua những vần thơ, những dòng nhật ký, mà sau này đã trở thành báu vật cho những người còn lại. Vượt lên trên tất cả là lòng yêu nước, sự quả cảm và lý tưởng của cả một thế hệ đã góp phần biến niềm tin chiến thắng thành hiện thực... Trong bốn người, chỉ Hoàng may mắn được chứng kiến chiến thắng năm 1975, Thành, Thăng và Long cùng hàng ngàn chiến sỹ trẻ mãi mãi nằm lại đáy sông Thạch Hãn, hoặc ngay chân Thành cổ.

Những lát cắt hiện thực

Có thể nói, không nhiều phim mô tả cuộc chiến tranh giữ đất ở thành cổ Quảng Trị một cách trực diện và cụ thể như Mùi cỏ cháy. Những cảnh trong phim như một lát cắt vừa tách ra từ cuộc chiến. Từ cảnh bốn anh lính trẻ rủ nhau trốn ngủ ra ngoài ngồi đọc thơ cho nhau nghe, cảnh đám lính mới rủ nhau tắm truồng bên giếng, nấp sau bờ tường rình chỉ huy gặp người vợ lâu ngày mới lên thăm... cho đến những cảnh bom rơi đạn nổ, chết chóc tang thương mà bi tráng tại mặt trận Thành cổ.

Cuộc chiến 81 ngày đêm giữ Thành cổ chiếm hơn một nửa thời lượng của bộ phim dài 97 phút. Được mô tả trực diện, rất nhiều cảnh trong phim đã lấy nước mắt của người xem. 107 chiến sỹ vượt sông Thạch Hãn, chỉ 47 người sang được tới bờ bên kia. Tốp sau bơi qua sông trong máu và xác của đồng đội tốp trước. Những lá thư gửi cho mẹ, cho hậu phương dự đoán sự hy sinh của mình, cả vị trí xác sẽ chôn. Người lính ngậm ngùi khi nhặt được tấm ảnh người mẹ trong túi áo của đối phương đã bỏ mạng sau loạt đạn của chính mình. Nấm mộ của Long mà đồng đội mới đắp đã trúng pháo kích vỡ tan. Thăng cố gắng nối lại đường dây thông tin dưới nước trước khi trúng loạt đạn trực diện của địch... Tất cả những hình ảnh đó giống như một cuốn nhật ký bằng hình ảnh lần lượt mở từng trang trước mắt người xem.

Bộ phim được thực hiện với kinh phí hơn 5 tỷ đồng, làm trong hơn 1 năm, với nhiều vất vả, khó khăn, bất trắc, thời tiết không thuận lợi, chẳng hạn như cứ sắp xếp sẵn hiện trường, máy, chuẩn bị quay thì trời đổ mưa; còn khi muốn quay cảnh mưa thì lại nắng chang chang. Các cảnh quay phần lớn được thực hiện ở Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam, Đồng Mô, Sơn Tây, Hà Nội. Góc máy không dám lia quá rộng bởi còn nhiều thứ bên ngoài có thể vướng vào bối cảnh. Bối cảnh được dựng theo kiểu “con nhà nghèo”, thay kỹ xảo 3D bằng tranh vẽ, hóa trang, hình nộm... Làm hậu kỳ ở Thái Lan thì gặp đúng lúc trận lụt lịch sử hoành hành...

Không có diễn viên ngôi sao, bốn nhân vật chính đều là những cái tên mới toanh, sinh viên Trường ĐH Sân khấu - Điện ảnh: Nguyễn Năng Tùng, Lê Văn Thơm, Tô Tuấn Dũng và Nguyễn Thành Sơn. Không đầu tư hoành tráng, không quảng bá xôm tụ. Mùi cỏ cháy chỉ có câu chuyện giản dị và chân thật về một thời kỳ lịch sử, về những gì người lính đã trải qua, không chỉ những lúc chiến đấu quả cảm trên mặt trận, mà còn cả những khoảng khắc mềm lòng...

Đạo diễn Hữu Mười chia sẻ: “Đây có lẽ là phim đầu tiên nói tương đối đầy đủ về sự khốc liệt của cuộc chiến giữ thành cổ 81 ngày đêm, ở đó hàng nghìn chiến sỹ đã ngã xuống để giữ vững từng tấc đất Thành cổ, để sau đó chúng ta có thêm tiếng nói mạnh mẽ ở Hội nghị Paris. Ngày hôm nay, tôi có cơ hội được tiếp cận, nói về trang sử đó, và nhắc lại chiến công của một thế hệ đàn anh. Đây là tác phẩm tôi muốn tri ân tất cả những chiến sỹ đã hy sinh tại mặt trận Thành cổ năm ấy”.

Đông Quỳnh