Châu Âu và thách thức đa ngôn ngữ

Lịch sử về ngôn ngữ châu Âu không khác lịch sử ngôn ngữ mà những nước lớn đã trải qua trong tiến trình lịch sử, đó là ý kiến của Gs Jean - Marie Klinkenberg, giảng dạy ngôn ngữ, văn hóa, lịch sử về khối Pháp ngữ, trường ĐH Liège, Bỉ. Theo ông Klinkenberg, luôn có xung đột giữa 2 lực: hướng tâm và ly tâm. Khi việc giao tiếp, trao đổi trở nên phổ biến là lực hướng tâm và ngược lại, khi giao tiếp diễn ra hạn chế là lực ly tâm. Trong giai đoạn xây dựng châu Âu trở thành một cộng đồng chung, việc giao lưu, trao đổi giữa các quốc gia được chú trọng, nên lực hướng tâm chiếm ưu thế. Nhưng, EU cũng có quan điểm bảo vệ sự đa dạng ngôn ngữ. Ủy ban châu Âu có cơ quan phụ trách về ngôn ngữ; Hội đồng châu Âu cũng đưa ra nhiều biện pháp, trong đó có Hiến chương châu Âu về vấn đề ngôn ngữ các vùng miền và dân tộc thiểu số (2002)...

Quan điểm đa ngôn ngữ được thể hiện qua việc ngôn ngữ của các quốc gia trong EU được sử dụng trong các cuộc họp hay văn bản. EU cũng duy trì hàng loạt chương trình hỗ trợ việc học và giảng dạy ngôn ngữ, như chương trình trao đổi sinh viên, dạy đa ngôn ngữ ở các nước... Theo sáng kiến của Hội đồng châu Âu hợp tác với EU, năm 2001 được chọn là Năm Ngôn ngữ châu Âu và hàng năm tổ chức Ngày Ngôn ngữ châu Âu (26.9). Nhưng, Gs Jean - Marie Klinkenberg khẳng định, thực tế, EU còn rất xa mới đạt được mục tiêu về đa ngôn ngữ. Hiện nay, số người sử dụng tiếng Anh như ngôn ngữ thứ hai chiếm 1/3 dân số EU, sau đó là tiếng Đức (12%), cao hơn so với tiếng Pháp (11%). Nếu 40 năm đầu của EU, tiếng Pháp và tiếng Đức thống trị, thì nay 75% văn bản gốc được soạn thảo bằng tiếng Anh. Tỷ lệ văn bản dịch ngày càng giảm, với lý do chi phí dịch tốn kém. Năm 2010, số văn bản không được dịch lên tới gần 10 triệu trang. Hơn thế nữa, trong hoàn cảnh khủng hoảng ở châu Âu, việc dạy đa ngôn ngữ ở nhiều quốc gia gặp khó khăn: thời gian học ngoại ngữ bị rút ngắn, giáo viên dạy ngôn ngữ, ngoài tiếng Anh, bị giảm biên chế và buộc phải học để chuyển sang tiếng Anh...

Tình trạng này không chỉ là vấn đề của riêng châu Âu. Trong các cuộc trao đổi giữa cơ quan của các quốc gia khu vực Đông Nam Á, tiếng Anh cũng được dùng như một ngôn ngữ chung. Liên Hiệp Quốc cũng chỉ sử dụng 6 ngôn ngữ. Trong khi đó, EU có 26 ngôn ngữ, có thể tưởng tượng việc dịch các văn bản ra 26 ngôn ngữ sẽ phức tạp ra sao. Việc sử dụng đa ngôn ngữ còn ảnh hưởng đến chất lượng của việc trao đổi trong các cuộc họp của EU. Tuy vậy, việc sử dụng đơn ngữ là tiếng Anh trong các văn bản của EU dẫn tới tình trạng bá chủ của một ngôn ngữ nhất định. Gs, Ts Jurgen Quetz, Đại học J.W. Goethe ở Frankfurt, Đức cho rằng, EU cần tìm một hướng khác để bảo vệ nguyên tắc đa ngôn ngữ. Hiện nay, một số nước thành viên đã có chính sách phát triển ngôn ngữ quốc gia, như Cộng đồng nói tiếng Pháp ở Bỉ, ở Pháp khuyến khích các nhà ngoại giao, công chức nói tiếng Pháp; hay ở Áo có quy định người nhập cư phải học ngôn ngữ của quốc gia này - là tiếng Đức. Bên cạnh đó, hàng trăm trường phổ thông của Áo đều tổ chức những tiết học bổ sung dạy tiếng mẹ đẻ cho học sinh, nhằm giữ gìn tiếng mẹ đẻ và bổ trợ giữa tiếng mẹ đẻ và tiếng Đức. Các ngôn ngữ được dạy thêm từ các trường của Áo lên đến hơn 20, trong đó có tiếng Bosnia, Croatia, Serbia, tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, Romania... Bộ Ngoại giao Áo cũng đang hỗ trợ một số dự án đa ngôn ngữ... Đây là cách làm cần phát huy và mở rộng.

Ngôn ngữ ảnh hưởng rất lớn từ dân số, số người nói một thứ tiếng. Sức mạnh kinh tế, chính trị cũng tác động đồng thời, ảnh hưởng tới quyết định học ngoại ngữ của từng cá nhân. Tình trạng ngôn ngữ không phải là bất biến, nó phụ thuộc vào không gian, thời gian, do vậy, theo các nhà chuyên môn, đa dạng về ngôn ngữ hoàn toàn có thể thực hiện được.

Lê Thủy