Đã đến lúc sửa đổi Luật Xuất bản

Luật Xuất bản được Quốc hội thông qua năm 2004, sau đó sửa đổi, bổ sung một số điều năm 2008. Tuy nhiên, nhiều quy định trong Luật không còn phù hợp với sự phát triển của hoạt động xuất bản hiện nay. Hạn chế với các nhà xuất bản là lâu nay chưa có mô hình hoạt động, tổ chức thống nhất để có thể đưa ra cơ chế chính sách chung. Việc chuyển đổi, sắp xếp lại doanh nghiệp nhà nước, không nằm trong phạm vi điều chỉnh của Luật Xuất bản, tác động đến tôn chỉ, mục đích của các nhà xuất bản. Đặc biệt, vấn đề liên kết trong hoạt động xuất bản đang vượt khỏi tầm kiểm soát của chính các nhà xuất bản cũng như của cơ quan quản lý nhà nước, trong khi sách liên kết chiếm phần lớn lượng sách xuất bản, có những nhà xuất bản tỷ lệ sách liên kết trên 90%. Năng lực yếu kém của nhiều nhà xuất bản dẫn đến việc buông lỏng quản lý, không tuân thủ đúng quy trình biên tập và đọc duyệt bản thảo, duyệt phát hành, không thể giám sát đối tác liên kết, thậm chí phó thác hoàn toàn sản phẩm liên kết cho đối tác quyết định. Điều này dẫn đến việc đối tác tự ý tăng số lượng in, không nộp lưu chiểu, thậm chí thay đổi tên và nội dung bản thảo...

Việc đăng ký kế hoạch xuất bản, nộp và đọc kiểm tra xuất bản phẩm lưu chiểu bộc lộ nhiều vướng mắc. Quy định sau 10 ngày nộp lưu chiểu cơ quan quản lý nhà nước không có ý kiến gì thì sách mới được phát hành đã không còn phù hợp. Theo các nhà xuất bản, đây là thời gian quá dài khiến ấn phẩm mất tính thời sự, cạnh tranh. Và, việc phát hành sách trước khi nộp lưu chiểu hoặc sớm hơn thời hạn 10 ngày hiện đang diễn ra khá phổ biến. Trong lĩnh vực in, một số ý kiến cho rằng, do quy định thành lập cơ sở in thông thoáng, dễ dàng nên số lượng các cơ sở in tăng nhanh, cung vượt cầu, Nhà nước chưa có biện pháp quản lý hữu hiệu, khiến nạn in lậu gia tăng. Nhiều cá nhân không có nghề, kinh nghiệm, bỏ tiền đầu tư theo xu hướng đám đông, sau một thời gian hoạt động không hiệu quả phải giải thể, gây thiệt hại cho cá nhân và xã hội. Đại diện Hội Xuất bản nhận xét: nhiều cơ sở in nhập khẩu thiết bị quá cũ không bảo đảm chất lượng sản phẩm in, ảnh hưởng đến môi trường. Một số hoạt động in bị buông lỏng quản lý do thiếu cơ chế hành chính, dẫn đến khó kiểm soát, vi phạm pháp luật gia tăng.

Hiện nay, các thành phần kinh tế tư nhân thường chỉ chú trọng đến các xuất bản phẩm thu được nhiều lợi nhuận và chủ yếu phân bố ở các đô thị lớn mà không quan tâm đưa xuất bản phẩm đến vùng sâu, vùng xa, biên giới và hải đảo…; một số tư nhân tăng giá bìa để trừ chiết khấu cao, thậm chí coi thường pháp luật thực hiện in lậu, in nối bản... tạo ra sự cạnh tranh trái pháp luật gây thiệt hại cho người tiêu dùng. Hoạt động xuất khẩu xuất bản phẩm có giá trị ra nước ngoài còn yếu, các cuốn sách dịch ra tiếng nước ngoài ít; đồng thời việc quảng bá, giới thiệu các xuất bản phẩm ra nước ngoài chưa được chú trọng. Đại diện một công ty sách tại TP Hồ Chí Minh thì đề nghị, Luật Xuất bản sửa đổi phải tăng chế tài xử phạt với các hành vi in lậu, in nối bản, cạnh tranh trái pháp luật gây rối loạn thị trường, ảnh hưởng kinh tế vĩ mô.

Trước xu thế phát triển nhanh của công nghệ thông tin, quy định của Luật về xuất bản trên mạng internet quá sơ sài, không theo kịp sự phát triển trong lĩnh vực này. Sách điện tử phát triển song hành với sách in và nhu cầu đọc sách điện tử rất lớn, bởi nếu đọc theo chuyên đề sách điện tử ưu việt hơn; nhiều tác phẩm được công bố, phổ biến dưới dạng điện tử (trang thông tin điện tử, blog cá nhân, máy đọc sách) mà chủ yếu không thông qua nhà xuất bản cần phải được quản lý tốt và đảm bảo quyền công bố, phổ biến tác phẩm. Về quảng cáo trên xuất bản phẩm cần quy định rõ và cụ thể hơn những thông tin được quảng cáo, đặc biệt về dung lượng quảng cáo đối với lịch tờ, lịch blốc...

Một số quy định trong Luật Xuất bản thiếu đồng bộ, thống nhất, thậm chí mâu thuẫn so với các luật liên quan, như Luật Xuất bản quy định chức danh lãnh đạo nhà xuất bản chỉ có giám đốc, tổng biên tập, nhưng Luật Doanh nghiệp có thêm các chức danh như Chủ tịch hội đồng thành viên, kiểm soát viên; hoặc biên tập viên nhà xuất bản có nơi là viên chức và hưởng lương theo bảng lương viên chức, nhưng có nơi là nhân viên hợp đồng không xác định thời hạn theo Luật Doanh nghiệp và hưởng lương theo hợp đồng... Vấn đề này, theo đại diện Nhà xuất bản Quân đội, cần quy định biên tập viên phải là người của nhà xuất bản mới đủ tư cách chịu trách nhiệm trước pháp luật, không được thuê mướn thì mới có thể nâng cao chất lượng của xuất bản phẩm...

Dự kiến, Luật Xuất bản (sửa đổi) sẽ được Bộ Thông tin và Truyền thông tổ chức soạn thảo, lấy ý kiến và trình Quốc hội năm 2012. Các quy định của Luật hiện hành cần được bổ sung để bao quát và theo kịp sự phát triển của các quan hệ mới phát sinh trong thực tiễn của hoạt động xuất bản trước xu thế hội nhập quốc tế.

Cao Sơn