Điểm đen sa mạc
Nếu có một khu vực ở khối các nước Hồi giáo Bắc Phi (Maghreb), nơi các sự kiện Mùa xuân Ảrập không phức tạp xuất hiện, thì đó chính là khu vực Sahara. Vì lý do dân cư thưa thớt, sa mạc Sahara dường như đứng ngoài làn gió bất ổn đang xâm chiếm các khu vực dân cư tại các Nhà nước Bắc Phi. Hơn nữa, môi trường thiên nhiên nơi đây khắc nghiệt khiến giới quan sát ít có cơ hội tiếp cận để tìm ra sự thật.
 Nguồn: ITN |
Nhìn vẻ bề ngoài, các nét địa lý và con người của khu vực trống trải kéo dài từ dãy núi Atlas của Marocco tới dãy núi Tibesti của Chad tạo thành một khu vực tương đối yên tĩnh về mặt địa chính trị. Song thực ra, chúng tiềm ẩn nhiều thách thức chiến lược và nguy cơ khủng hoảng luôn thường trực, có thể bùng phát bất cứ lúc nào trong những năm tới.
Trong khung cảnh chính trị bấp bênh của các Nhà nước Maghreb hiện nay, những căng thẳng nội bộ xảy ra trong khu vực Sahara có thể trở thành những mâu thuẫn nghiêm trọng và gây rối loạn địa chính trị. Nếu Marocco, Algeria, Tunisia lúc này đang tránh được một cuộc nội chiến, các nước này cũng không được đánh giá thấp mảnh đất màu mỡ mà sẽ có nhiều cuộc chiến tranh trên sa mạc, bắt nguồn từ những căng thẳng từ lâu, song bị coi thường. Đã có 3 cuộc xung đột tồn tại ngay trong khu vực Sahara Maghreb: Tây Sahara, vấn đề người Touarèg và hành động gây mất ổn định của Nhóm Salafi Thuyết giáo và Chiến đấu (GSPC), nay đổi tên thành Chi nhánh Al-Qaeda tại các nước Hồi giáo Bắc Phi (AQMI). Ba mầm mống bất ổn này hợp lại hiện diện tại một khu vực có nhiều thách thức đáng kể liên quan những vấn đề đặt ra vượt quá khả năng của vùng Sahara và Maghreb. Chính vì vậy, các cuộc chiến tranh trên sa mạc Sahara xuất hiện như những hậu quả địa chính trị lớn trong tương lai toàn bộ khu vực Maghreb.
Trong giai đoạn thực dân, việc chiếm giữ Sahara không có lợi ích gì khác hơn là làm lãnh thổ: sa mạc rộng lớn là rất quan trọng đối với sự hiện diện của mẫu quốc, là uy tín. Chỉ khi kết thúc giai đoạn thực dân, việc sử dụng hiệu quả sa mạc mới phát triển với những phát hiện về dầu khí và việc sử dụng miền Nam Algeria làm nơi thử hạt nhân của Pháp. Những thập kỷ đầu tiên khi châu Phi giành độc lập đã để rơi lợi ích chiến lược của sa mạc vào tay các Nhà nước mới. Không kể việc Algeria khai thác khí đốt và Marocco khai thác du lịch, các Nhà nước Maghreb trong thời gian dài không quan tâm đến tiềm năng chiến lược của sa mạc mà họ chia sẻ với các nước Sahel theo các đường biên giới thẳng và không chính xác trên mặt đất. Marocco đã không trả Tây Sahara cho phong trào Sahraoui trước tiên bởi những lý do tự hào dân tộc hơn là để đạt được ưu thế địa chính trị. Nhưng ngày nay đã khác, các sa mạc nói chung và sa mạc Sahara nói riêng đều mang tầm quan trọng chiến lược.
Trong khu vực sa mạc, việc kiểm soát biên giới vẫn còn mơ hồ và bấp bênh. Các Nhà nước Sahara có các lãnh thổ rộng lớn hướng ra tất cả các luồng thông thương trong thế giới đương đại. Chúng làm chao đảo nền kinh tế và xã hội: di cư, buôn lậu, xuất hiện các bộ tộc du mục… Trong khung cảnh của các cuộc xung đột Sahara, việc không thể cụ thể hóa hiệu quả bản vẽ sơ đồ các đường biên giới làm cho cuộc chiến giữa các nước thêm phức tạp. Ngược lại, bất kể không đầy đủ như thế nào, đường biên giới do Marocco lập ra với một chuỗi các bức tường trên cát cách ly với Mặt trận Polisario đã góp phần giảm xung đột.
Nếu các mỏ cũ trong khu vực Sahara đã được khai thác từ lâu (khí đốt tại Algeria, phốt phát tại Marocco…), sa mạc này còn chứa đựng nhiều tài nguyên. Khu vực đông Bắc Mali, toàn bộ khu vực phía Bắc Nigie, toàn bộ khu vực Sahara thuộc Algeria, có tiềm năng tài nguyên mỏ quan trọng: dầu lửa, urani, khoáng sản khác, trong đó có đất hiếm, phốt phát… Đối với các nước dễ bất ổn và bị suy yếu bởi những căng thẳng hiện nay của thế giới Ảrập, một sự khai thác hiệu quả các nguồn tài nguyên này sẽ là một quân bài quan trọng cho nền kinh tế. Vậy là phần lớn các mỏ tài nguyên liên quan đều nằm trong các vùng lãnh thổ bị các cuộc xung đột khu vực tác động. Rất hiển nhiên đó là một vấn đề làm gia tăng xung đột nghiêm trọng.
Ngay từ bây giờ, khả năng xuyên thủng biên giới giữa miền Nam Algeria, Mali và Nigie là rất đáng quan tâm bởi nơi đây diễn ra hoạt động chính của AQMI trên cơ sở cuộc xung đột của người Touarèg. Sự không nhất quyết cũng đè nặng lên tình đoàn kết giữa các Nhà nước Maghreb trước các cuộc phản kháng xã hội của dân chúng. Điều này cũng dự báo điều xấu xảy ra. Họ sẽ gặp khó khăn trong việc chống lại xu thế hình thành từng bước các khu vực hoàn toàn thoát khỏi sự kiểm soát của họ ở các khu vực sa mạc.
Quả thực, các cuộc chiến tranh trên sa mạc Sahara không đạt đến mức độ cao nhất trên mức thang xung đột, song chúng đang tồn tại và có thể trở nên trầm trọng thêm. Trong trường hợp các chế độ của Maghreb trở nên yếu đi, các cuộc chiến tranh có thể nổ ra hoặc gia tăng, gây bất ổn toàn bộ khu vực Sahara. Vì vậy, vì sự cân bằng cho châu Phi và thế giới, việc tìm ra biện pháp kiểm soát các cuộc xung đột là rất quan trọng.