Đừng để lương thực trở thành bong bóng

Vào đầu tháng 1 năm nay, Tổ chức Nông lương LHQ (FAO) đã ra báo cáo cho biết chỉ số giá lương thực mà tổ chức này tính toán đã đạt đến mức cao nhất thời đại hồi tháng 12 năm ngoái, vượt cả kỷ lục của giai đoạn 2007 -2008. Thậm chí, điều đáng báo động hơn vừa xảy ra cách đây hơn một tuần khi FAO công bố kỷ lục tháng 12 đã bị phá vỡ trong tháng 1 năm nay với mức tăng thêm 3%.

Liệu đợt tăng giá thực phẩm này sẽ tiếp tục trong những năm tháng tới? Các chuyên gia phân tích nhận định, nhiều khả năng chúng ta sẽ thấy những cơn bão giá mới có khả năng đẩy thế giới vào bất ổn chính trị. Hiện nay, mọi thứ phụ thuộc vào kết quả gặt hái vụ mùa năm nay. Để giá thực phẩm giảm xuống mức phù hợp, thế giới sẽ cần một vụ mùa bội thu.

 Trong dài hạn, việc mở rộng sản xuất lương thực đang trở nên khó khăn hơn khi bong bóng giá thực phẩm lại dựa trên những mùa thu hoạch ngũ cốc nghèo nàn ở nhiều nước và việc bơm quá mức lượng nước trong tầng ngậm nước để phục vụ tưới tiêu. Trong khi đó, biến đổi khí hậu ngày càng tăng gây ra những điều kiện thời tiết khắc nghiệt hơn, cản trở khả năng mở rộng sản xuất.

Thực vậy, khoảng 18 quốc gia đã tăng sản xuất lương thực trong những thập kỷ gần đây đã khai thác quá mức tầng ngậm nước cho trồng trọt. Trong số này có thể kể đến 3 gã khổng lồ trong sản xuất ngũ cốc là Trung Quốc, Ấn Độ và Mỹ.

Khi bong bóng lương thực vỡ ở một số nước, chúng sẽ làm giảm đáng kể năng suất gieo trồng. Nói cách khác tăng trưởng sản xuất sẽ trở nên chậm chạp, ì ạch. Ở  Ả rập Xê út, nơi tự cung tự cấp được lúa mì trong hơn 20 năm nay, giờ đây sản lượng ngày càng bị thu gọn và có thể sẽ biến mất hoàn toàn trong vòng một năm hoặc lâu hơn một chút khi tầng ngậm nước lâu đời của nước này trở nên cạn khô.

Ở Syria và Iraq, thu hoạch lúa, ngũ cốc cũng đang từ từ thu hẹp khi những giếng nước phục vụ tưới tiêu đang có xu hướng khô cạn. Yemen là một trường hợp gặp khó trong sản xuất lương thực vì nước khi mực nước ngầm cũng như các giếng nước trên khắp cả nước đang dần dần rút xuống. Bong bóng thực phẩm vỡ ở những quốc gia trên sẽ khiến khu vực trung đông Ả rập trở thành nơi đầu tiên thất bát.

Trong khi sản lượng lương thực ở Trung Đông giảm đáng kể, quả bong bóng lương thực to nhất lại thuộc về Ấn Độ và Trung Quốc. Nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới đã chỉ ra rằng 175 triệu dân ẤËn Độ đang được nuôi bằng lượng ngũ cốc được sản xuất do bơm quá mức tầng ngậm nước quý giá. Trung Quốc cũng phải cáng đáng trách nhiệm nuôi sống 130 triệu người cũng bằng tình trạng trên. Nguồn nước thiếu hụt ở cả hai quốc gia có dân số khổng lồ này đang càng khiến họ gặp khó trong việc mở rộng cung cấp lương thực.
Ngoài việc đối mặt với hệ thống giếng nước đang có xu hướng cạn, nông dân trên khắp thế giới còn phải đối đầu với khí hậu thay đổi. Người ta đã rút ra quy luật là, nhiệt độ trái đất cứ tăng thêm 1 độ C thì sản lượng ngũ cốc sẽ giảm đi 10%. Do đó, chẳng có gì đáng ngạc nhiên khi nhiệt độ tăng trong mùa hè qua ở phía tây nước Nga đã khiến thu hoạch ngũ cốc thất thu 40%.

Về phía nhu cầu trong phương trình thực phẩm, hiện nay người ta đã liệt kê ra 3 nguồn tăng trưởng. Trước hết là dân số tăng. Thứ hai là độ ảnh hưởng tăng. Rất nhiều trong số 3 tỷ dân hiện nay cố gắng chuyển lên phía trên chuỗi thức ăn, tiêu thụ nhiều thịt, trứng sữa hơn mà đây là những thực phẩm được sản xuất từ rất nhiều ngũ cốc. Và thứ ba, một khối lượng rất lớn ngũ cốc đang được chuyển hóa thành dầu, tức ethanol, để làm nhiên liệu xe hơi. Trong năm 2010, khoảng 120 triệu tấn ngũ cốc ở Mỹ được thu hoạch phục vụ cho sản xuất ethanol.

Tuy nhiên, điều đáng khích lệ là Tổng thống Pháp Nicolas Sarkozy đã cam kết sẽ sử dụng nhiệm kỳ chủ tịch G20 của nước này trong năm 2011 để bình ổn giá lương thực thế giới. Người ta đang bàn bạc về các giải pháp như quy định chặt hơn những hạn chế xuất khẩu và đầu cơ . Tuy nhiên nếu G20 chỉ điều trị các triệu chứng mà không điều trị tận gốc bệnh tăng giá lương thực thì các nỗ lực chỉ là hạt cát trên sa mạc.

Thế giới giờ đây cần phải nỗ lực nâng cao năng suất nước tưới tiêu, một động thái tương tự như cách đây nửa thế kỷ nhằm tăng năng suất đất trồng trọt. Nỗ lực này đã khiến sản lượng ngũ cốc toàn cầu tăng gấp 3 lần trong giai đoạn từ 1950 -2010. Trên mặt trận khí hậu, mục tiêu cắt giảm 80% khí thải carbon của thế giới vào năm 2050 là chưa đủ. Thách thức hiện nay phải là cắt giảm tỷ lệ này vào năm 2020, tăng hiệu suất sử dụng năng lượng và chuyển nguyên liệu hóa thạch sang nguồn năng lương sạch khác như năng l??ng gió, mặt trời và địa nhiệt. Đối với vấn đề nhu cầu lương thực, thế giới cần phải chuyển sang hệ thống các gia đình cho quy mô nhỏ hơn, phụ nữ ở những khu vực có tỷ lệ sinh cao cần áp dụng hiệu quả những biện pháp kế hoạch hóa gia đình... Và trong một thế giới ngày càng đói kém, việc chuyển hóa ngũ cốc thành nhiên liệu cho xe hơi không phải là cách thích hợp.

Nếu tổng thống Pháp có thể khiến G20 tập trung vào nguyên nhân gốc rễ gây tăng giá lương thực, chứ không phải chỉ nhìn vào triệu chứng bên ngoài, người ta có thêm tia hy vọng rằng giá lương thực sẽ được bình ổn ở mức dễ thở cho mọi người.

Theo CSM

Phương Minh