Khúc khích pẻng khua
Pẻng khua chưa ăn đã thấy vui trong lòng, thưởng thức một lần rồi thì nhớ mãi vì người làm bánh không chỉ làm ra một món bánh ngon mà còn cầu mong niềm vui sẽ đến với người thưởng thức.
Pẻng khua là món bánh độc đáo của người Tày Xứ Lạng.
Nguyên liệu chính để làm pẻng khua là gạo nếp cái hoa vàng ngâm với nước tro của cả chục thứ cây như rau dền, mướp, vừng, chuối hột, cây cọc rào... Gạo ngâm qua một đêm, vớt lên để ráo nước và đem đồ thành xôi. Xôi chín đổ ra cối giã nhuyễn đến khi dẻo, mượt như bánh dày thì đổ khoai môn đã luộc chín, thái nhỏ, cùng với một chén rượu trắng vào giã cùng đến khi thật nhuyễn và đều. Bột bánh giã xong, đổ ra nong cán thật mỏng và cắt thành miếng nhỏ như con bài tam cúc. Rồi phơi bánh trong bóng râm, còn gọi là “phơi âm”, để bánh khô dần mà không bị nứt. Khi bánh đã khô thì bỏ vào chum sạch để bảo quản. Đây mới là xong công đoạn chuẩn bị nguyên liệu.
Khi chế biến pẻng khua, dùng mỡ chao cho bánh nở phồng. Sau đó thắng đường mật, bỏ bánh đã chao phồng vào chảo đường đảo đều để lớp đường mật phủ ngoài bánh thành một lớp mỏng màu vàng mật. Bánh làm khéo phải là bánh không bị nứt, ruột mạng xơ mướp, không rỗng, cũng không gợn hạn trứng nhện. Khi ăn, bánh chạm vào răng cảm giác giòn tan trong miệng, thơm mùi nếp và mật mà lại không quá ngọt...
Pẻng khua theo tiếng của đồng bào Tày có nghĩa là bánh cười. Cái tên pẻng khua có nguồn gốc, sự tích của nó. Chuyện kể rằng, lần ấy một tốp thiếu nữ tụ tập chao bánh. Chao bánh là khâu rất quan trọng, cùng một công thức nhưng thường khi chao có mẻ nở mẻ không nên các cô gái rất hồi hộp. Khi chảo mỡ trên bếp lửa hồng đã bắt đầu ấm nóng, các cô thả bánh vào chảo. Đúng lúc ấy, một cô sơ ý làm đổ nồi nước vần bên bếp làm lửa tắt phụt, tro bay mù mịt. Một cô khác nhanh tay bắc chảo bánh ra xa bếp lửa để tránh tro bụi. Trong khi các cô gái nhóm lại bếp thì cô gái nọ cứ cầm đôi đũa luôn tay đảo đều bánh trong chảo như để nghịch chơi, thì lạ chưa, bánh trong chảo bắt đầu nở dần, nở dần. Các cô rất ngạc nhiên, gọi nhau xúm xít vây quanh chảo bánh. Bánh vẫn nở tiếp, phồng to, trắng lốp. Các cô đấm lưng nhau thùm thụp, cười khúc khích reo vui “Bánh thành rồi, thành rồi...” Cũng từ đấy, người ta phát hiện ra một bí quyết, đó là khi chao bánh muốn được bánh nở to, phồng đều thì thoạt đầu chỉ cần cho bánh vào mỡ nóng ấm rồi bắc chảo xuống đảo đều cho bánh ngấm mỡ. Khi bánh đã hút đủ lượng mỡ cần thiết thì lại đặt chảo lên bếp lửa. Bánh đã ngấm mỡ, gặp nhiệt độ cao sẽ nở bung ra. Không những thế, khi làm bánh, cứ đến đoạn bắc chảo lên, bắc chảo xuống, các mế, các chị còn vui miệng gọi: “Boong lục slao dú tầu? Khua khửn lố vấy!” (Bọn con gái đâu rồi? Cười lên đi chứ) như kiểu một câu thần chú. Mà hình như hễ nhìn chảo bánh mà cười, bánh càng phồng to. Cũng từ đó bánh mang cái tên là pẻng khua - bánh cười.
Pẻng khua là món bánh độc đáo, cũng là món bánh khó làm để thử tay nghề con dâu, con gái trong nhà. Khi làm bánh, mọi người thường quây quần bên bếp lửa hồng, hồi hộp xem bánh nở và nghe các cô gái cất tiếng cười khúc khích.