Hình thành tập đoàn kinh tế theo hướng nào?

Hiện nay, có nhiều luồng ý kiến khác nhau về sự hình thành tập đoàn kinh tế. Một số doanh nghiệp tư nhân nêu kiến nghị Nhà nước cần có quy định pháp lý công nhận các tập đoàn kinh tế tư nhân để phân biệt với các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Khối doanh nghiệp nhà nước thì mong muốn có những quyết định chuyển doanh nghiệp nhà nước thành tổng công ty hoặc chuyển đổi tổng công ty Nhà nước mạnh thành tập đoàn kinh tế. Một số bộ, ngành, địa phương chủ động kiến nghị với Chính phủ thành lập tập đoàn kinh tế trên cơ sở hợp nhất, sát nhập các doanh nghiệp nhà nước hay các doanh nghiệp có cổ phần Nhà nước chi phối. Trước những ý kiến nêu trên, nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng, cần nhanh chóng có quy tắc chuẩn mực về vấn đề này.

Tránh “lên tập đoàn” bằng vốn vay

Thực tế, đối với các tập đoàn kinh tế Nhà nước, nhiều tập đoàn đang giữ vai trò then chốt trong nền kinh tế như viễn thông, xăng dầu, dầu khí, điện lực, khai thác than và khoáng sản... Đa số các tập đoàn này đều được hình thành và phát triển từ sự kinh doanh độc quyền những sản phẩm thiết yếu. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của nền kinh tế cộng với các chính sách đổi mới kinh tế của Chính phủ, vị thế độc quyền của những tập đoàn này đang từng bước được giảm dần. Nhiều đơn vị thành viên của những tập đoàn này đã và đang được cổ phần hóa mang lại hiệu quả kinh doanh cao hơn trước. Sau khi cổ phần hóa, điều dễ nhận thấy là quy mô vốn doanh nghiệp tăng lên nhiều so với trước, lợi nhuận tăng cao, thu nhập người lao động được cải thiện.

Tuy nhiên, đã có tình trạng 1 vài doanh nghiệp nhà nước có tham vọng trở thành 1 tập đoàn đa ngành nhưng không phải bằng con đường cổ phần hóa và niêm yết trên thị trường chứng khoán mà bằng vốn vay. Con đường phát triển này có nhiều hạn chế: Không thể thực hiện phát triển đa ngành khi kinh nghiệm quản trị không có, nguồn nhân lực quản lý kém cộng với việc không có vốn tự có; hiệu quả kinh doanh rất thấp, thậm chí là thua lỗ do nội lực yếu. Cần phải hạn chế con đường phát triển như trên đồng thời tăng cường tái cấu trúc tập đoàn dưới nhiều hình thức khác nhau. Do đó, có thể khẳng định rằng con đường phát triển các tập đoàn kinh tế Nhà nước phải gắn với việc cổ phần hóa và niêm yết chứng khoán, đi kèm với việc thu hút các đối tác chiến lược trong nước và nước ngoài tham gia vào quá trình cải tổ.

Doanh nghiệp tư nhân: sáp nhập là nhanh nhất

Về phía tập đoàn kinh tế tư nhân, cũng có nhiều ý kiến cho rằng, trong điều kiện nước ta hiện nay, hợp nhất, sáp nhập là con đường nhanh nhất để một doanh nghiệp nhỏ trở thành tập đoàn kinh tế tư nhân lớn mạnh. Ngoài ra, một trong những hướng đi thích hợp trong điều kiện kinh tế của Việt Nam là các doanh nghiệp ngoài quốc doanh có thể liên doanh với doanh nghiệp nhà nước để rút ngắn con đường hình thành tập đoàn. Thế nhưng, hiện tại, phần lớn các doanh nghiệp ngoài quốc doanh nhỏ và vừa phát triển đi lên thành các doanh nghiệp lớn và thành các tập đoàn chủ yếu dựa vào chủ trương niêm yết trên thị trường chứng khoán. Nhờ việc tăng vốn thông qua hình thức phát hành cổ phiếu mới, nhiều doanh nghiệp niêm yết đã có tiềm lực tài chính mạnh để thực hiện những dự án đầu tư mở rộng sản xuất ở quy mô lớn, từ đó tạo ra những khoản lợi nhuận lớn hơn nhiều, thậm chí là đột biến so với những năm trước đó.

Trước thực tế nêu trên, theo quan điểm của Hiệp hội các nhà đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI), nhìn chung, con đường hình thành và phát triển của các tập đoàn kinh tế phải trên cơ sở: đó là công ty cổ phần đại chúng, thực hiện niêm yết trên thị trường chứng khoán với công tác quản trị doanh nghiệp luôn được hoàn thiện. Tốc độ phát triển doanh nghiệp phải phù hợp với tốc độ phát triển năng lực quản trị doanh nghiệp. Phát triển tập đoàn thường phải dựa vào việc kinh doanh những sản phẩm cốt lõi, khó có thể phát triển tập đoàn một cách bền vững bằng phương thức phát triển đa ngành. Ngoài ra, để đi đúng hướng, bản thân các doanh nghiệp phải có chiến lược, tầm nhìn tốt cũng như quản trị phải minh bạch... Bên cạnh đó, Nhà nước nên có ngay những nghiên cứu cụ thể, học tập các mô hình hình thành tập đoàn kinh tế từ các nước phát triển hơn, nhất là của những nước có điều kiện, hiện tượng phát triển tương tự Việt Nam để từ đó có những hoạch định chiến lược về việc này. Về mặt pháp lý, việc hình thành và phát triển các tập đoàn kinh tế trong nước cũng đang đặt ra các yêu cầu về hoàn thiện, tính tương thích với hệ thống pháp luật, cải cách hành chính về cạnh tranh, đầu tư, thương mại, chuyển giao công nghệ, thuế, tài chính, ngân hàng, sáp nhập và mua lại theo hướng thống nhất...