Quá khứ không trở lại

Những ngày đầu tháng Tư này, lẽ ra lịch sử Ba Lan sẽ vợi đi một nỗi đau, khi đoàn đại biểu Ba Lan do Tổng thống Kaczynski dẫn đầu tới dự lễ tưởng niệm các nạn nhân vụ thảm sát Katyn 70 năm về trước. Bầu trời dường như có vẻ sáng ra, vì trước đó 3 ngày, Thủ tướng Nga Vladimir Putin đã đến mặc niệm tại đây, một dấu hiệu khởi đầu cho sự hòa hợp giữa hai nước láng giềng ở Đông Âu. Nhưng rồi vụ tai nạn máy bay thảm khốc ngày 10.4 lại làm cho khung cảnh trở nên u ám. Katyn- quá khứ kinh hoàng của Ba Lan và Nga- đang trở lại như một nỗi ám ảnh. Song hầu hết các nhà phân tích đều cho rằng, vụ tai nạn sẽ không ảnh hưởng đến quan hệ đối tác láng giềng thân thiện giữa Ba Lan và Nga, thậm chí tiến trình thay đổi quyền lực ở Warsaw có thể sẽ là cơ hội cho mối quan hệ này.

Như đã nói, sự ổn định thể chế của Ba Lan đã được bảo đảm bằng những thủ tục hiến pháp cố định. Những thủ tục này đã bắt đầu được triển khai, với việc Chủ tịch Quốc hội Bronislaw Komorowski gánh vác trọng trách quyền tổng thống và sẽ ấn định ngày bầu cử tổng thống trong hai tuần tới. Theo Hiến pháp Ba Lan, cuộc bầu cử tổng thống phải được tiến hành trước ngày 20.6. Theo nhiều dự đoán, rất có khả năng nhà lãnh đạo mới của Ba Lan sẽ là ông Komorowski. Lập trường đối ngoại của Ba Lan, đặc biệt đối với Liên bang Nga sẽ phụ thuộc rất nhiều vào nguyên thủ quốc gia mới.

Giới phân tích hầu hết chung nhận định rằng, bầu không khí chính trị giữa Moscow và Warsaw sẽ tiếp tục được cải thiện. Điều này được chứng minh bởi sự có mặt của các giáo hội Chính thống Nga và Công giáo Ba Lan trong quá trình bình thường hóa quan hệ. Sắp tới, hai giáo hội sẽ thực hiện một tuyên bố chung kêu gọi mọi người sám hối và hòa giải trước sự kiện xảy ra ở Katyn năm 1940. Bên cạnh đó, các chính trị gia và các nhà hoạt động xã hội quen biết ông Komorowski đều cho rằng chính khách này ủng hộ những quan điểm ôn hòa và thực tế hơn so với tổng thống vừa qua đời của Ba Lan. Trên thực tế, ông Komorowski là người nhất quán ủng hộ việc tăng cường vị thế của Ba Lan trong Liên minh châu Âu (EU) và Tổ chức Hiệp ước quân sự Bắc Đại Tây Dương (NATO), song ông cũng chủ trương bình thường hóa và cải thiện các mối quan hệ với Nga cho dù quá trình này sẽ kéo dài, giống như một “cuộc hành quân trường kỳ”. Song giờ đây, rất có thể nó sẽ được đẩy nhanh hơn, bởi thảm họa thường khiến mọi người xích lại gần nhau hơn, trước hết là các thủ tướng Vladimir Putin (Nga) và Donald Tusk (Ba Lan). Cuộc điện đàm cũng đã diễn ra giữa quyền Tổng thống Ba Lan và Tổng thống Nga Dmitry Medvedev. Dư luận Ba Lan không nghi ngờ việc ông Komorowski sẽ đại diện cho nước này tại lễ kỷ niệm Ngày Chiến thắng 9.5 sắp tới ở Moscow.

Người Ba Lan đã tỏ ra rất hài lòng khi Thủ tướng Nga Putin có mặt tại lễ tưởng niệm vụ Katyn cùng với Thủ tướng Ba Lan Tusk. Ông Putin là nhà lãnh đạo Nga đầu tiên cùng với lãnh đạo của Ba Lan tham dự lễ tưởng niệm 20.000 sỹ quan và trí thức Ba Lan bị mật vụ Liên Xô sát hại tại khu rừng Katyn trong Chiến tranh Thế giới thứ II. Tại đây, cũng lần đầu tiên phía Nga thừa nhận “không thể bào chữa cho hành vi tội ác ở Katyn bằng bất kỳ cách nào”. Bằng các nghi lễ và những cử chỉ thiện chí, Moscow và Warsaw đang thể hiện mong muốn có thể đi đến một kết luận cho vấn đề Katyn. Cái chết của Tổng thống Kaczynski có thể sẽ bị những thế lực chống Moscow lợi dụng để thổi bùng tâm lý bài Nga, làm tổn thương mối quan hệ giữa hai nước và thậm chí ảnh hưởng đến các mối quan hệ Đông-Tây ở châu Âu. Tuy nhiên, bi kịch này cũng có thể giúp khép lại vấn đề Katyn - một trang sử đau thương của hai dân tộc, và tạo cơ hội để hai nước bắt tay nhau hàn gắn vết thương quá khứ.

Những giọt nước mắt Warsaw rồi sẽ được lau khô. Người dân Ba Lan và Nga có quyền hy vọng bóng ma quá khứ sẽ không trở lại.

Diệu Minh