Văn học Việt Nam: trăn trở với bài toán hội nhập
Hội nghị quốc tế giới thiệu Văn học Việt Nam đang diễn ra tại Hà Nội từ 5.1 - 10.1, tại Hà Nội. Đây là lần đầu tiên, một hội nghị quốc tế quy mô lớn nhằm quảng bá văn, đưa văn học Việt Nam đến với bạn bè quốc tế. Nhưng những hoạt động “hội” nhiều hơn “nghị” dường như vẫn chưa tìm ra những giải pháp cụ thể để đưa văn học Việt Nam hội nhập với thế giới.
Hội nhập - câu chuyện không của riêng Việt Nam
Chủ tịch Hội đồng Văn học dịch, Hội Nhà văn Việt Nam, dịch giả Thúy Toàn gọi việc dịch văn học nước ngoài ra tiếng Việt là “dịch vào”, còn dịch từ tiếng Việt ra tiếng các nước là “dịch ra”. Bên lề hội nghị, ông cho biết, văn học Việt Nam giai đoạn hiện nay "dịch vào" diễn ra khá ồ ạt, nhiều sách, nhiều thể loại... Trong khi đó "dịch ra" mới chỉ có những dấu hiệu chuyển biến ban đầu. Mọi hoạt động quảng bá đều tự phát. Dịch giả Thúy Toàn đưa ra những ví dụ cụ thể: vừa qua nhà thơ Đặng Chân Nhân tự dịch hai tập thơ tiếng Anh. Các tác giả như Vi Thùy Linh, Hàm Châu, Trần Nhuận Minh… đều tự tìm, ký hợp đồng thuê dịch với các dịch giả tên tuổi. Phía nước ngoài thích tác phẩm nào thì tự liên hệ với tác giả, dịch và tìm cách xuất bản.
Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, nhà thơ Hữu Thỉnh cũng đã chỉ ra một thực trạng đáng buồn, trên thị trường sách hiện nay: cứ 100 cuốn sách được bày bán thì có 25 cuốn sách dịch từ văn học nước ngoài. Tính đến năm 2007 đã có 13,7 nghìn tác phẩm văn học của thế giới đã được xuất bản tại Việt Nam, trong khi đó chỉ có 570 tác phẩm văn học Việt Nam được dịch ra tiếng nước ngoài. Làm cách nào để khắc phục sự bất tương xứng này?
Và câu chuyện này không chỉ của riêng Việt Nam. Nữ nhà văn, dịch giả người Mỹ Lady Borton cũng cho rằng, không chỉ Việt Nam gặp khó. Tại Mỹ, độc giả rất ít đọc các tác phẩm viết bằng các ngôn ngữ khác, ngoài tiếng Anh. Không chỉ Việt Nam mà nhiều nước đang phát triển cũng khó khăn trong việc xuất bản sách tại Mỹ.
Còn nhiều trăn trở…
Đã qua những ngày hội nghị nhưng không ít những băn khoăn, trăn trở của các dịch giả, nhà phê bình văn học- những người đau đáu với hội nhập của văn học Việt. Nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên và dịch giả Thúy Toàn thống nhất quan điểm cần phải có một Quỹ dịch thuật thuộc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Dịch giả Thúy Toàn kiến nghị, Nhà nước cần tài trợ cho Quỹ một khoản tiền cố định hàng năm. Quỹ sẽ thành lập Hội đồng gồm các chuyên gia về văn học, ngôn ngữ, văn hóa để chọn tác phẩm xứng đáng được dịch, sau đó đặt hàng các dịch giả. Ai hoàn thành đơn hàng tốt hơn sẽ được trả nhuận bút, sau đó nhà nước tài trợ cho xuất bản. Hiện ở các nước, việc nhà nước tài trợ cho hoạt động quảng bá văn học rất phổ biến. Hàn Quốc đã có Viện dịch thuật Hàn Quốc, Ba Lan cũng có Hội dịch thuật Ba Lan, Nga có Quỹ dịch thuật…
Từ một góc nhìn khác, nhà thơ Vi Thùy Linh cho rằng, nhà nước nên dành một nguồn tài trợ cho việc dịch văn học Việt Nam ra thế giới. Còn theo dịch giả, Phó giáo sư Viện Văn học Thế giới – Viện Khoa học xã hội Trung Quốc Điền Tiểu Hoa, văn học Việt Nam xuất hiện ở Trung Quốc hiện còn rất hiếm hoi. Chúng tôi đã tiến hành dịch văn học Việt Nam từ hơn chục năm trước nhưng chỉ để nghiên cứu trong các trường đại học. Hiện chúng tôi chỉ mới tổ chức dịch truyện ngắn Việt Nam đương đại, nhưng nếu không có nhà xuất bản đỡ đầu thì cũng sẽ rất khó khăn.
Hội nghị quốc tế giới thiệu Văn học Việt Nam chỉ diễn ra trong 5 ngày. Chừng đó thời gian chưa thể kỳ vọng sẽ tìm ra giải pháp thiết thực và lâu dài cho hội nhập văn học Việt Nam. Nhưng đó cũng là một dấu hiệu cho thấy, đã đến lúc chúng ta cần có một chính sách bài bản, khoa học và có hệ thống hơn cho việc quảng bá văn học. Giới thiệu và quảng bá văn học Việt Nam ra nước ngoài là một phần quan trọng trong xu thế hội nhập, không chỉ vì lợi ích của riêng Việt Nam mà còn đáp ứng nguyện vọng tìm hiểu văn học Việt Nam, văn hóa Việt Nam của bạn bè quốc tế. Nói như nhà phê bìnhVương Trí Nhàn, vươn ra thế giới để trở lại phục vụ dân tộc mình tốt hơn.