Khu lăng đá trơ trọi giữa đồng

Công trình kiến trúc cổ
Phải lòng vòng qua con đường nhỏ hẹp “bám” lấy làng Nỏ Bạn, chúng tôi mới tới được Khu lăng đá. Nằm giữa cánh đồng, khu lăng đá tĩnh lặng đến mức nghe rõ từng cơn gió siết. Gặp chúng tôi, ông Trương Quang Tuân, người được giao trông coi Khu lăng cho biết: “Lâu lắm rồi mới thấy có người ở nơi khác đến thăm lăng chứ bình thường chỉ có người dân trong làng đến đây thôi”. Rồi ông giới thiệu với chúng tôi về lịch sử cũng như sự thăng trầm của khu lăng đá…

Khu lăng đá Quận Vân là một công trình kiến trúc cổ, tất cả các hiện vật ở đây từ binh lính, tòa tháp, voi, ngựa, bầy nghê đá đến án thư, ngai… đều được gọt đẽo, chạm trổ tinh xảo bằng loại đá xanh quý hiếm. Ông Tuân giải thích: “Theo các bậc cao niên trong làng kể lại, xung quanh đây không có loại đá này mà người xưa lấy chúng từ tận Đông Triều, Quảng Ninh, rồi dùng thuyền xuôi sông về đây. Ngày đó, để có được những bức tượng khổng lồ bằng đá này, hàng nghìn người thợ phải lao động vất vả trong nhiều năm. Bởi những bức tượng voi đá, ngựa đá kia chí ít cũng nặng gần 10 tấn và phải đẽo gọt từ khối đá to gấp 3 lần nó. Ngoài ra, nền móng đỡ bên dưới là những phiến đá khổng lồ được đẽo bằng phẳng. Bia đá là khối đá lớn được chạm trổ tinh xảo đến từng chi tiết nhỏ…”

Khu lăng đá Quận Vân gắn với nhân vật nổi tiếng của miền quê này là Quan đô đốc Đỗ Bá Phẩm. Khi đó, ông giữ chức trấn thủ Sơn Nam, quê gốc ở Vân Tảo nên dân gian thường gọi là Quận Vân. Khi thấy địa thế đất ở Nỏ Bạn đẹp, năm 1734, Quận Vân cho phu, lính chở đá về xây lăng. Trải qua bao năm tháng, lăng Quận Vân đã đánh dấu lịch sử thăng trầm. Trận lũ lịch sử năm 1914 đã làm vỡ đê Xâm Thụy, dòng nước cuồn cuộn chảy vào làng. Nước lũ mang theo lượng phù sa lớn khiến khu lăng mộ bị phủ kín chỉ còn tòa tháp lăng và vài đầu voi đá, ngựa đá nhô lên trên mặt đất.

Suốt hàng chục năm, khu lăng đá nằm dưới cánh đồng mía bạt ngàn mà không ai hay biết. Chỉ đến năm 1986, khi chính quyền xã Vân Tảo có chủ trương lấy bớt đất để tạo thuận lợi cho người dân canh tác thì mới phát hiện ra khu lăng. Sau khi được tiến hành khai quật, quần thể lăng mộ dần lộ thiên. Nhìn từ ngoài vào, trấn giữ ngay cửa lăng là 2 con chó đá ngồi, tiếp đến là 2 chiến binh cao khoảng 1,5m, tay cầm gươm, mũ, áo chỉnh tề. Giữa lăng là 2 án thư đá, 2 ngai đá, cao khoảng gần 2m, chạm trổ theo hình “long mã chầu nguyệt”, hai bên có 2 con voi phục và 2 con ngựa chiến. Đặc biệt, ở khu bên trong lăng có 2 con nghê đá đứng chầu trước nhà bia 8 mái với chiều cao gần 1,8m, được dựng lên bởi hàng chục phiến đá to chạm trổ hình rồng, phượng và trong cùng là một ngôi mộ đá.

Việc phát hiện ra nhiều cổ vật quý giá không chỉ khiến các nhà khảo cổ học ngạc nhiên mà ngay cả người dân trong làng cũng sững sờ, dù trước đây đã được nghe kể. Sau khi nghiên cứu, nhận thấy đây là công trình kiến trúc cổ có giá trị, năm 1988, UBND tỉnh Hà Sơn Bình (cũ) đã ra quyết định bảo vệ di tích.

Cơ quan chức năng cần vào cuộc
Trưởng phòng VHTT huyện Thường Tín, Nguyễn Văn Tiến cho biết: “Hiện, ở Thường Tín có hàng trăm lăng đá, nhưng không được đồng bộ như khu lăng đá Quận Vân. Có nơi chỉ có voi đá, có nơi chỉ có án thư hoặc chiến binh. Trên cả nước, cũng không có nhiều quần thể di tích đầy đủ như thế này”.

Tuy nhiên, điều đáng buồn là sau khi phát hiện và được công nhận là di tích cấp quốc gia (năm 2002), khu lăng đá vẫn chưa được quan tâm đúng mức. Duy chỉ có số tiền 60.000 đồng/tháng trợ cấp cho người trông coi, còn khu di tích chưa một lần được trùng tu, tôn tạo. Công trình kiến trúc cổ hàng chục năm qua vẫn trơ trọi giữa cánh đồng, không có mái che, không có lấy một tường rào bảo vệ ngăn cách với những thửa ruộng canh tác. “Mỗi khi đến mùa nước lớn, nhất là đợt lụt lịch sử năm 2008, suốt nửa tháng trời, cả khu lăng chìm trong biển nước. Khi nước rút, bùn đất bám chặt các bức tượng, bà con phải hô hào nhau ra cọ rửa mấy ngày trời”, ông Nguyễn Văn Trưởng, nhà ở đối diện với khu lăng kể.

Theo quan sát của chúng tôi, một số chi tiết chạm trổ tinh vi đã bị bào mòn như các văn tự ghi lại trong nhà bia, hình phượng, rồng… Một số bộ phận khác cũng bị hư hỏng như kiếm chiến binh bị gãy, mặt ngựa bị rỗ nham nhở, đuôi voi bị cụt… Phó chủ tịch UBND xã Vân Tảo, Nguyễn Văn Lực thừa nhận: “Khu di tích đang ngày càng xuống cấp trầm trọng. Mặc dù chúng tôi đã nhiều lần có ý định nâng cấp sửa chữa nhưng do ngân sách xã eo hẹp, phần nữa vì sợ sửa chữa thiếu chuyên môn không phù hợp với cảnh quan tổng thể nên đành chịu (?)”.

Việc làm cần thiết lúc này là xây dựng tường bao quanh khu lăng mộ tránh sự xâm hại nhưng xem ra chính quyền địa phương vẫn chưa sẵn sàng. Ông Tiến cho biết thêm: “Phòng VHTT đã nhiều lần đề xuất cấp trên, nhưng đến nay vẫn chưa có chính sách cụ thể nào”.

Hoàng Hà