Đời sống người tiền sử dần sáng tỏ

      Dấu mòn niên đại 21.000 năm
      Hang Xóm Trại nằm trong phạm vi Mường Vang cổ thuộc địa phận Xóm Trại xã Tân Lập, huyện Lạc Sơn, Hòa Bình. Hang được phát hiện năm 1974-1975, sau đó được thăm dò khai quật 4 lần vào các năm 1981, 1982, 1986 và 2004. Xóm Trại, cùng với xóm Tre, làng Vành, hang Muối là 4 địa điểm ở Hòa Bình đã được định tuổi, với niên đại xác định khoảng từ 16.000 – 20.000 năm.
      Từ năm 2004, trong quá trình nghiên cứu lập dự án bảo vệ và tôn tạo, các nhà nghiên cứu của Bảo tàng Hòa Bình và Trung tâm Tiền sử Đông Nam Á đã phát hiện dấu mòn đi lại tiền sử dài khoảng 6m ở phía nam cửa hang, có niên đại cách đây trước 10.000 năm. Vừa qua, các nhà khảo cổ tiếp tục phát hiện hệ thống dấu mòn đi lại ở ngách hang phía bắc. Các trầm tích văn hóa của cư dân nguyên thủy thuộc văn hóa Hòa Bình có tuổi carbon phóng xạ sau khi hiệu chỉnh vòng cây là 21.000 năm phủ trực tiếp trên các vết mòn này, xác nhận các dấu mòn đi lại này diễn ra từ cùng thời hoặc trước 21.000 năm. Những dấu mòn phía bắc này có độ mòn sử dụng lâu và rõ rệt hơn các vết mòn ở phía nam cửa hang, chứng tỏ con đường này tồn tại trong nhiều ngàn năm, từ trước 21.000 năm cho đến 10.000 năm cách ngày nay. 
      Theo Giám đốc Trung tâm Tiền sử Đông Nam Á, Ts Nguyễn Văn Việt, các dấu mòn phía bắc có niên đại lâu hơn là do có mối liên hệ với nguồn thức ăn của người nguyên thủy. Từ các dấu vết của địa hình ngày nay, nhóm nghiên cứu xác định rằng, ở cạnh cửa hang phía bắc trước đó là một đầm cổ, là nơi cung cấp nguồn thức ăn chính (ốc núi) cho người tiền sử. Nhóm nghiên cứu cũng xác định được niên đại một tảng đá khoảng 10.000 năm ở ngay cửa hang phía bắc. Có thể sau khi tảng đá này rơi xuống chặn cửa hang phía bắc, các cư dân nguyên thủy mới đi ở cửa hang phía nam.
      Sự phát hiện hệ thống dấu mòn có niên đại trên 21.000 năm có thể coi như phát hiện đầu tiên ở Đông Nam Á và thuộc loại những phát hiện hiếm có trên thế giới. Hiện tại, các dấu mòn này đang được dự kiến làm khuôn silicon và bảo quản bằng các kỹ thuật tiên tiến.

      Di vật quý làm sáng tỏ đời sống của người tiền sử 
      Từ tháng 10.2008, trong quá trình tu bổ khu di tích hang Xóm Trại, các nhà khoa học đã có nhiều phát hiện mới, quan trọng về đời sống của các thế hệ cư dân sinh sống trong hang này.
      Cách nay hơn 20.000 năm, con người đã đến sinh sống trong hang Xóm Trại. Các dấu vết vật chất để lại cho thấy, con người sống ở đây đã biết sử dụng các hòn đá cuội suối và xương động vật rừng để ghè đẽo và mài thành các loại công cụ như rìu đá, cưa đá, bàn nghiền… Ở hang Xóm Trại, người ta đã tìm thấy dấu tích của bếp lửa và đôi chỗ phát hiện xương người chết chôn theo tư thế nằm co chân cạnh bếp. Nhiều tàn tích thức ăn, đặc biệt là vỏ ốc cũng được phát hiện. Tại đây có tới  44.000 m3/vỏ ốc trầm tích, ngoài ra còn có xương rùa, xương động vật ăn cỏ, các loại hạt trám, sồi dẻ, các hòn đá lấy khoáng… Điều đó khẳng định, cư dân nguyên thủy của văn hóa Hòa Bình xưa kia có thức ăn chính là ốc, cua, các loại động vật, thực vật. Còn trồng lúa nước là ở giai đoạn sau, khoảng 3.500 năm trở lại đây.
      Những tác phẩm nghệ thuật sớm nhất của người tiền sử Việt Nam cũng được phát hiện ở hang Xóm Trại. Các nhà khảo cổ đã phát hiện các tác phẩm mỹ thuật thời đại đá cũ là những mai rùa có các đường khắc đối xứng so le, những hòn đá lấy khoáng với các đường zíc zắc, các họa tiết ngẫu hứng. Đặc biệt là phát hiện tượng khối làm từ một thỏi ngà voi nhỏ, được gọt tạo những rãnh nông song song, đối xứng thể hiện các dẻ xương của mu rùa. Trên phần đầu được gọt cong khum, nghệ nhân tạo hai lỗ nhỏ thể hiện đôi mắt rùa. Đây là dạng tượng khối độc lập sớm nhất hiện đượåc biết ở Việt Nam, có niên đại khoảng 20.000 năm…
      Hang Xóm Trại là một địa điểm tiêu biểu cho lối định cư của người tiền sử. Dựa vào kinh nghiệm dân tộc học, sau khi nghiên cứu các hiện vật trong hang, Trung tâm Tiền sử Đông Nam Á xác định có khoảng 20 người sống trong hang. Trên toàn miền Bắc, chỉ có khoảng 10 di tích niên đại hơn 20.000 năm có quy mô như vậy.
Các phát hiện trên đã làm phong phú thêm tư liệu về đời sống người nguyên thủy trong văn hóa Hòa Bình. Ts Nguyễn Văn Việt cho biết: “Với giá trị lịch sử và văn hóa của hang Xóm Trại, Trung tâm Tiền sử Đông Nam Á đang chuẩn bị trùng tu, tái tạo cảnh sinh hoạt của người Mường xưa”.

Lê Thủy