Luật chờ nghị định, nghị định chờ thông tư, hay khoảng trống pháp lý?

      Báo cáo trình UBTVQH của Chính phủ khẳng định: giai đoạn 2005-2007 các văn bản dưới luật về đầu tư xây dựng cơ bản đã được ban hành khá hoàn chỉnh theo đúng nguyên tắc: nghị định phù hợp và tuân thủ các quy định của các luật có liên quan; Thông tư hướng dẫn và quyết định phù hợp với nghị định hướng dẫn và không chồng chéo chức năng, nhiệm vụ, nội dung quản lý. Báo cáo trên cũng quả quyết rằng: các văn bản hướng dẫn thường xuyên được cập nhật, bổ sung, điều chỉnh, sửa đổi phù hợp với các văn bản luật và tình hình thực tế còn những văn bản pháp luật có sự mâu thuẫn, chồng chéo đã được xem xét để nghiên cứu điều chỉnh, sửa đổi kịp thời. Tuy nhiên, sau gần 7 tháng làm việc với các Bộ, ngành và 11 địa phương trong cả nước, theo đánh giá tổng quan của Đoàn giám sát của UBTVQH, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về đầu tư xây dựng cơ bản không thực sự khả quan như nhận định của Chính phủ. 
      Chưa vội bàn đến chất lượng, chỉ nhìn vào thời gian ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành luật của Chính phủ, các Bộ chức năng cũng đã có thể tạm lý giải được vì sao việc thực thi pháp luật về đầu tư xây dựng cơ bản sử dụng vốn ngân sách nhà nước lại vướng mắc, khó khăn đến thế và các đối tượng chịu sự điều chỉnh phải kêu ca, phàn nàn nhiều thế. Theo Chủ nhiệm UB Kinh tế Hà Văn Hiền, nhiều văn bản hướng dẫn thi hành luật ban hành rất chậm; Thậm chí là nghịch lý khi có những nội dung không phù hợp với thực tiễn thì chậm được sửa đổi, bổ sung nhưng lại có những văn bản thường xuyên thay đổi với tần suất cao gây tâm lý chờ đợi trong triển khai thực hiện, nhất là ở địa phương. Nghịch lý này cũng đẻ ra nhiều dự án chuyển tiếp giữa các quy định cũ và mới khiến việc triển khai thực hiện bị lúng túng. Trưởng ban Dân nguyện Trần Thế Vượng thẳng thắn: Cứ nói chế tài không đủ mạnh, rồi đổ cho cơ chế chính sách là chưa thỏa đáng; Chính phủ quả quyết đã chỉ đạo quyết liệt để kịp thời ban hành các văn bản hướng dẫn nhưng thực tế việc ban hành có kịp thời thật không? – khi mà Luật Xây dựng có hiệu lực từ ngày 1.7.2004 thì phải đến hơn 7  tháng sau, Nghị định 16/2005/NĐ-CP hướng dẫn mới được ban hành và đến ngày 29.7.2005 Bộ Xây dựng mới có Quyết định số 24/2005/QĐ-BXD “Định mức dự toán công trình - phần xây dựng”, tháng 9.2005, mới có Thông tư số 08/2005/TT-BXD hướng dẫn về lập, thẩm định dự án. Chậm ban hành văn bản hướng dẫn thi hành từ 5-7 tháng sau khi luật có hiệu lực thi hành dường như đã trở thành chuyện thường ngày, thậm chí có những văn bản hướng dẫn được Chính phủ, Bộ chuyên ngành “ngâm  cứu” đến... một năm mới được ban hành.  

      Đồng ý rằng, đầu tư xây dựng cơ bản sử dụng vốn ngân sách nhà nước là lĩnh vực rất đa dạng, phức tạp liên quan đến công tác quản lý của nhiều ngành, nhiều cấp; năng lực, chất lượng xây dựng các văn bản quy phạm pháp luật còn chưa đáp ứng yêu cầu thực tế, có những khoảng trống pháp lý để dành cho lợi ích cục bộ của các Bộ, ngành chủ quản là điều khó tránh khỏi. Và, cũng phải thẳng thắn, công bằng, những hạn chế yếu kém trong đầu tư xây dựng cơ bản sử dụng vốn ngân sách nhà nước còn có nguyên nhân từ rất nhiều đối tượng và chủ thể khác, từ chất lượng quy hoạch kém, thiếu đồng bộ đến năng lực có hạn của các chủ đầu tư, ban quản lý dự án, đội ngũ tư vấn, thiết kế, công nhân thi công... ; Trong đó, có cả trách nhiệm của QH khi Luật Đấu thầu, Luật Xây dựng, Luật Đất đai – 3 đạo luật cơ bản nhất, có tác động trực diện nhất đến lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản lại có những quy định chồng chéo, mâu thuẫn nhau... Nhưng hậu quả, thiệt hại của hàng ngàn dự án phải... treo vì thủ tục quá lằng nhằng, vì chờ nghị định, chờ thông tư hoặc rơi vào mớ bòng bong của các quy định cũ và mới – các cơ quan có thẩm quyền ban hành văn bản hướng dẫn đã thử làm phép tính? Đầu tư xây dựng cơ bản sử dụng vốn ngân sách nhà nước tức là sử dụng tiền của do nhân dân đóng góp – nếu chỉ vì chậm ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành luật mà tiền của của nhân dân không được sử dụng hiệu quả trong lúc đất nước còn khó khăn có lẽ là điều khó chấp nhận. 
      Luật chờ nghị định, nghị định chờ thông tư... – không phải là vấn đề mới mẻ. Giám sát của QH, của UBTVQH và các UB của QH cứ chạm đến lĩnh vực nào thì phổ biến là văn bản hướng dẫn thi hành luật của lĩnh vực ấy chậm ban hành. Còn nhớ, UBTVQH cũng đã từng có giám sát chuyên đề về việc ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành luật của Chính phủ và các bộ. Nhiều giải pháp đã được đưa ra. Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (sửa đổi) có hiệu lực thi hành vào đầu năm 2009 tới đây cũng có quy định về việc dự thảo văn bản hướng dẫn luật phải được trình đồng bộ với dự án luật để QH xem xét nhằm hạn chế hết mức sự chậm trễ và chồng chéo, mâu thuẫn của hệ thống pháp luật. Nhưng sau giám sát chuyên đề ấy, những kiến nghị của UBTVQH được thực hiện như thế nào? Thực tế UBTVQH có nắm được không thì không chỉ là băn khoăn của riêng Trưởng ban Dân nguyện Trần Thế Vượng. Sau giám sát chuyên đề về đầu tư xây dựng cơ bản sử dụng vốn ngân sách nhà nước ở các Bộ, ngành và địa phương, Báo cáo giám sát của UBTVQH cũng đã đưa ra nhiều kiến nghị, gợi mở nhiều giải pháp... – nhưng đó mới chỉ là bước khởi đầu...
      Có thể thấy từ luật đến nghị định, từ nghị định đến thông tư hướng dẫn giống như là một bước dậm nhảy. Khoảng cách từ bước dậm nhảy đến đích quả là dài. Độ dài ấy là khoảng trống pháp lý gây nên nhiều thiệt hại cần được sớm khỏa lấp.

Phạm Thúy