Vai trò, ý nghĩa của quy trình chất vấn và trả lời chất vấn tại kỳ họp Quốc hội

      Từ nhiệm kỳ Quốc hội Khóa IX, hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn có những chuyển biến đáng kể, thu hút sự quan tâm theo dõi của đông đảo cử tri và nhân dân cả nước. Để tiếp tục đổi mới tổ chức, hoạt động của mình, Quốc hội đã tiến hành sửa đổi, bổ sung một số quy định bảo đảm cho ĐBQH thực hiện có hiệu quả hơn quyền chất vấn, tạo cơ sở pháp lý cho việc đề cao trách nhiệm của người trả lời chất vấn. Bên cạnh đó, cơ cấu ĐBQH các khóa gần đây đã được đổi mới theo hướng nâng cao chất lượng và tăng cường số lượng ĐBQH hoạt động chuyên trách. Cũng chính từ đây, hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn đã được Quốc hội quan tâm đổi mới. Điều dễ nhận thấy là, từ Kỳ họp thứ Ba, Quốc hội Khóa IX, UBTVQH đã quyết định cho phát thanh, truyền hình trực tiếp các phiên họp toàn thể của Quốc hội về chất vấn và trả lời chất vấn. Sau đó, hoạt động này phát triển dần, mạnh mẽ, ngày càng được đổi mới, cải tiến qua các nhiệm kỳ Khóa X và Khóa XI. Những chuyển biến quan trọng đó đã tạo tiền đề cho sự thay đổi về diện mạo trong hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn thời gian sau này.
      Để bảo đảm cho hoạt động giám sát tối cao, trực tiếp của Quốc hội có hiệu lực và hiệu quả, thì quy trình chất vấn và trả lời chất vấn tại kỳ họp Quốc hội có vai trò, ý nghĩa rất quan trọng. Vai trò, ý nghĩa đó được thể hiện trên những khía cạnh chủ yếu sau đây:
      Thứ nhất, nó tạo ra cơ sở pháp lý cho hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn được tiến hành theo một trật tự thống nhất, với những trình tự, thủ tục cụ thể. Nó tránh sự tùy tiện trong việc sử dụng nhiệm vụ, quyền hạn của các chủ thể tham gia vào hình thức giám sát tối cao, trực tiếp của tập thể các đại biểu do cử tri cả nước bầu ra – tức Quốc hội. Đặc biệt, kể từ khi các phiên chất vấn và trả lời chất vấn được phát thanh, truyền hình trực tiếp, thì hoạt động này còn được diễn ra công khai, trước sự chứng kiến của cử tri và nhân dân cả nước. Điều đó đòi hỏi hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn tại kỳ họp Quốc hội phải được tuân thủ chặt chẽ bởi các khâu, các bước theo một quy trình nhất định, do chính Quốc hội đặt ra.
      Thứ hai, nó phản ánh tính nền nếp, kỷ cương và kỷ luật trong sinh hoạt của cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất. Với việc quy định cụ thể trong Luật hoạt động giám sát của Quốc hội, Nội quy kỳ họp, các chủ thể tham gia hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn có những quyền hạn, nghĩa vụ tương xứng với địa vị pháp lý của mình. Theo đó, ĐBQH có quyền nêu câu hỏi chất vấn, thậm chí có thể theo đuổi đến cùng vấn đề mà mình chất vấn, nhưng không thể vượt quá giới hạn thời gian cho phép. Người trả lời chất vấn có nghĩa vụ trả lời đầy đủ, rõ ràng những câu hỏi mà đại biểu nêu ra, nhưng cũng có quyền từ chối trả lời những vấn đề thuộc phạm vi bí mật quốc gia hoặc những vấn đề không thuộc thẩm quyền và phạm vi lĩnh vực mình phụ trách.
      Thứ ba, nó tạo tiền đề cho việc xác định trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu các cơ quan nhà nước chịu sự giám sát của Quốc hội; Là sự khởi đầu, tiếp nối hay sự kết thúc một nội dung thuộc phạm vi hoạt động giám sát tối cao của Quốc hội. Với các bước của quy trình chất vấn và trả lời chất vấn tại kỳ họp Quốc hội, một vấn đề cụ thể liên quan đến quốc kế dân sinh có thể được mổ xẻ tỷ mỷ; Trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu các cơ quan chịu sự giám sát của Quốc hội sẽ được xác định rõ hơn. Tùy vào tính chất, mức độ của vấn đề đang được chất vấn mà Quốc hội có thể quyết định tiếp tục làm rõ tại phiên họp của UBTVQH, hoặc quyết định giao cho một cơ quan của Quốc hội giám sát, hay kết thúc việc trả lời chất vấn bằng một nghị quyết xác định trách nhiệm của người trả lời chất vấn.
      Thứ tư, nó tác động và phản ánh kỹ năng đối thoại, tranh luận giữa các chủ thể tham gia hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn tại diễn đàn Quốc hội. Chính các quy định về quy trình chất vấn và trả lời chất vấn sẽ tạo tiền đề cho các bên nâng cao kỹ năng đối thoại, tranh luận để cùng giải quyết những vấn đề mà Quốc hội và nhân dân quan tâm. Quy trình chất vấn và trả lời chất vấn cũng có tác động và ảnh hưởng không nhỏ tới không khí sinh hoạt tại các phiên họp công khai của Quốc hội.
      Thứ năm, nó phản ánh khoa học tổ chức, điều hành hội nghị trên bình diện của diễn đàn quyền lực ở tầm quốc gia. Nó thể hiện tư duy khoa học và phép vận trù hợp lý trong việc sắp đặt trật tự các bước, các khâu cần tiêæn hành của quy trình chất vấn và trả lời chất vấn tại kỳ họp Quốc hội. Nó bảo đảm tiết kiệm được thời gian, loại bỏ được những yếu tố bất hợp lý, tạo tiền đề cho việc nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất.

Ts Lê Thanh Vân
Phó vụ trưởng Vụ Công tác đại biểu – VPQH

Lê Thanh Vân