BRIC - Tứ trụ trong trật tự thế giới mới?

      Đây không phải lần đầu tiên Ngoại trưởng 4 nước BRIC nhóm họp. Tuy nhiên, Hội nghị lần này lại mang một ý nghĩa đặc biệt. Thứ nhất, khác với những lần trước, Ngoại trưởng 4 nước BRIC chỉ tiếp xúc thông qua khung hợp tác của LHQ hoặc tiếp xúc bên lề các cuộc họp đa phương, hội nghị lần này do chính các nước BRIC triệu tập và tổ chức. Hội nghị mang tính “tự chủ” này cho thấy BRIC ngày càng ý thức sâu sắc về tầm quan trọng của mối quan hệ tứ giác chiến lược trong kinh tế cũng như trong việc khẳng định vị thế của BRIC trên sân khấu chính trị thế giới. Thứ hai, đây là lần đầu tiên, Ngoại trưởng 4 nước nhất trí ra một Thông cáo chung vào cuối ngày họp. Thông cáo chung nhấn mạnh mục tiêu BRIC là “củng cố quan hệ hợp tác nội khối và giữa BRIC với các nước khác, vì an ninh và ổn định của thế giới”; Hướng tới “xây dựng một trật tự thế giới đa cực cân bằng hơn dựa trên luật pháp quốc tế và ngoại giao đa phương”. Mặc dù giới phân tích không ít lần nhắc đến một trật tự thế giới mới với những diễn viên chính là những cường quốc mới nổi, và mặc dù bản thân cựu Tổng thống Nga Putin cũng từng nhắc đến “một cấu trúc mới với những trụ cột là những cường quốc khu vực”… nhưng đây là lần đầu tiên, trong một tuyên bố chung, chính các nước này tuyên bố “xây dựng một trật tự thế giới mới là mệnh lệnh của thời đại”. Đó không chỉ là cam kết, đó còn là lời tuyên ngôn của 4 nền kinh tế đang phát triển nhanh nhất thế giới, chiếm tới 1/2 dân số toàn cầu.
      Sau khi chiến tranh lạnh chấm dứt, rất ít người tin rằng Trung Quốc có thể duy trì tốc độ phát triển cao đáng ngạc nhiên như vậy. Càng ít người nghĩ rằng Trung Quốc, vốn là một nước thuộc thế giới thứ ba, có thể trở thành nước dự trữ ngoại tệ lớn nhất thế giới. Và tất nhiên, sau khi Liên Xô tan rã, không có nhiều người lạc quan rằng Nga - nước thừa kế của Liên Xô, có thể giành lại vị trí cường quốc của họ nhanh đến vậy. Với Ấn Độ, những dự báo về tương lai của Ấn Độ được đưa ra cách đây 20 năm hầu như chỉ nhìn vào số dân bùng nổ lên đến hơn 1 tỷ người của nước này chứ ít ai dự kiến được rằng Ấn Độ sẽ trở thành một cường quốc về dịch vụ, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ cao.
      Trên thực thế, các số liệu thống kê cho thấy 4 nước trong nhóm BRIC đang từng bước làm đảo lộn bảng tổng sắp. Năm ngoái, Golman Sachs đưa ra một báo cáo khiến cả thế giới giật mình: nhóm BRIC đã vượt qua Mỹ về công nghiệp năng lượng. Tính tới thời điểm tháng 6.2007, trong số 20 đại gia hàng đầu trong ngành năng lượng thế giới, nhóm BRIC chiếm tới 35% trong khi Mỹ chỉ chiếm 30%. Còn nhớ, sau cuộc chiến tranh vùng vịnh năm 1991 thì có tới 55% trong số 20 đại gia hàng đầu trong ngành năng lượng thế giới thuộc về Mỹ, 45% thuộc về châu  Âu. Các nước còn lại, trong đó gồm cả nhóm BRIC, không có đại diện nào lọt vào top 20 này.  Cùng với Mỹ, Trung Quốc và Ấn Độ được xếp hạng trong tốp 3 nước hấp dẫn đầu tư nhất thế giới. Nga giờ đã trở lại danh sách 10 nền kinh tế lớn nhất của thế giới và đang phấn đấu để trở thành một trong năm nước có nền kinh tế lớn nhất thế giới vào năm 2020.
      Ở khía cạnh chính trị, trong số 4 nước tham gia BRIC có 2 nước Nga và Trung Quốc hiện là thành viên thường trực Hội đồng Bảo An LHQ, sở hữu lá phiếu phủ quyết. Hai nước còn lại là Brazil và Ấn Độ đang là những ứng cử viên hàng đầu cho các ghế thành viên thường trực của cơ quan này trong bất cứ kịch bản mở rộng và cải tổ nào của cơ quan này. Trong khi Nga và Trung Quốc thường được xem là các cường quốc thuộc “câu lạc bộ quyền lực toàn cầu” hình thành từ sau Chiến tranh thế giới lần II thì Ấn Độ và Brazil lâu nay vẫn được xem là tiếng nói của những cường quốc tầm trung đang trỗi dậy.
      Trong lĩnh vực quân sự, không ai có thể bỏ qua thực tế là cả 4 nước đều là những lực lượng quân sự mạnh nhất ở châu lục mà họ hiện diện. Ba trong số 4 nước đã là những cường quốc hạt nhân quân sự trong khi thành viên còn lại là Brazil cũng đã đặt chân ở “ngưỡng hạt nhân” và có thể bước qua ngưỡng đó bất cứ khi nào. Họ cũng là những quốc gia nắm trong tay các công nghệ cao trong lĩnh vực quân sự và có ngân sách lớn dành cho lĩnh vực này. 
      Và điều quan trọng nhất, các nước BRIC cùng muốn hướng đến một trật tự thế giới đa cực, cùng không ủng hộ chính sách hai mặt của phương Tây về các vấn đề như phát triển, dân chủ, nhân quyền… Các nước này cũng có mối quan ngại chung về thái độ của phương Tây đối với hồ sơ Iran, vấn đề độc lập của Kosovo hay các vấn đề khủng bố quốc tế và ly khai. Chính vì vậy, nhiều tờ báo của Nga cho rằng cuộc gặp gỡ lần này của nhóm nước BRIC sẽ là một tiền đề hết sức khả quan cho sự hợp tác chặt chẽ và thể chế hoá giữa “những nước lãnh đạo thế giới” trong tương lai.
      Gần hai thập kỷ sau chiến tranh lạnh kết thúc, nhiều nhà phân tích cho rằng thế giới tương lai sẽ là một thế giới đa cực với sự nổi lên của nhiều cường quốc mới nhưng Mỹ vẫn là siêu cường áp đảo và vị thế bá quyền của Mỹ sẽ có thể kéo dài ít nhất trong 50 năm hoặc lâu hơn nữa. Nhưng những thay đổi trong cán cân quyền lực quốc tế đã diễn ra nhanh hơn tiên liệu của nhiều người, dù đó là những người ít kỳ vọng nhất vào sự suy giảm quyền lực của Mỹ. Không lâu nữa, BRIC sẽ không chỉ đứng cạnh nhau với tư cách là 4 nền kinh tế mới nổi, mà họ sẽ được nhắc đến với tư cách là những trụ cột mới trong một trật tự thế giới đang định hình.

Đông A

Đông A