Từ Roma đến Lisbon - con đường ngắn hay dài?

      Hiến pháp châu Âu không còn là một ký ức xa vời đối với EU bởi vừa qua, các nhà lãnh đạo của Khối đã nhóm họp tại Lisbon, Bồ Đào Nha, để thông qua bản Hiệp ước giản lược (còn gọi là Hiệp ước Lisbon), chính thức thay thế cho Hiến pháp châu Âu đã “chết yểu” vào năm 2005.
      Mặc dù có tên là Hiệp ước giản lược, nhưng Hiệp ước Lisbon vẫn giữ lại những điểm cải tổ quan trọng nhất trong Hiến pháp cũ, những nhân tố được coi là tối cần thiết để giúp vận hành một liên minh đã mở rộng ra 27 nước thành viên. Đó là chức Chủ tịch EU thường trực thay vì chức Chủ tịch luân phiên như trước kia, một chức đại diện đối ngoại cấp cao với những quyền hạn tương đương với Bộ trưởng Ngoại giao, một cơ quan hành pháp được tổ chức chặt chẽ và hiệu quả hơn, một chức Chủ tịch Ủy ban châu Âu nhiệm kỳ 5 năm do các nước thành viên bầu chọn và một thủ tục quyết định mềm dẻo, linh hoạt hơn với việc áp dụng chế độ đa số kép. Sau 50 năm thành lập, EU hy vọng việc ký hiệp ước Lisbon sẽ chấm dứt “cuộc khủng hoảng trầm trọng ở tuổi trung niên” do thất bại của Hiến pháp năm 2005 đã gây ra. Tuy nhiên, không ít người vẫn hoài nghi về những gì sẽ diễn ra sau lễ ký kết tại Hội nghị Lisbon lần này.
      Theo kế hoạch, các nước EU sẽ hoàn tất việc phê chuẩn Hiệp ước mới vào năm 2009. Nhưng phê chuẩn bằng phương pháp nào đang là vấn đề gây tranh cãi. Phần lớn các nước thành viên đã quyết định chọn thông qua Hiệp ước bằng con đường Nghị viện chứ không phải bằng con đường trưng cầu dân ý. Tuy nhiên, do quy định của Hiến pháp, Ireland là nước duy nhất sẽ tổ chức trưng cầu dân ý. Về hiệp ước này cho đến nay, hầu hết các cử tri ở nước này đều tỏ ra bàng quan hoặc do dự về Hiệp ước mới. Việc các nước thông qua Hiệp ước mới bằng con đường Nghị viện sẽ là sự lựa chọn “an toàn”. Thế nhưng trước một bản Hiệp ước do những “chóp bu” trong Liên minh soạn thảo, các Chính phủ đàm phán và các Nghị viện phê chuẩn, người dân EU sẽ đặt câu hỏi vai trò của họ như thế nào trong cả một giai đoạn dài từ khi thai nghén đến khi cho ra đời văn bản này - văn bản mà họ biết chắc sẽ động chạm đến quyền lợi của mỗi người? Một số nước như Estonia lại lo ngại việc EU xóa bỏ cơ chế mỗi nước thành viên có một ghế tại cơ quan hành pháp (Ủy ban châu Âu) sẽ bất lợi cho những nước nhỏ và đi ngược lại nguyên tắc bình đẳng. Hơn nữa, nhiều người còn băn khoăn bởi một chính sách đối ngoại chung của EU sẽ ảnh hưởng như thế nào đến lợi ích của họ?

       Trong khi đó, không ít người cho rằng việc bằng lòng với tên gọi Hiệp ước giản lược, chấp nhận từ bỏ tên gọi Hiến pháp ban đầu, từ bỏ những quy định bắt buộc về biểu tượng như cờ, bài hát của EU, đồng tiền chung..., các nhà lãnh đạo đã vứt bỏ cơ hội thúc đẩy EU bước lên bục cao nhất của tiến trình nhất thể hóa.
Con đường từ Roma đến Lisbon ngắn hay dài? Có người sẽ trả lời rằng đó là dài, bởi đó là khoảng cách giữa thủ đô một nước Bắc Âu với thủ đô của một nước Nam Âu. Thế nhưng, nếu đo bằng độ dài thời gian, con đường từ Hiệp ước Roma (1957) đến Hiệp ước Lisbon (2007) là 50 năm. 50 năm - quãng đường dài so với một đời người, nhưng nó không dài đối với tuổi đời của một tổ chức, một liên minh. Người phương Tây có câu làm việc gì cũng phải có thời điểm của nó. Còn người phương Đông lại có câu: Giục tốc bất đạt. Chân lý đó đã được chứng minh bằng kết quả của hai cuộc trưng cầu dân ý ở Pháp và Hà Lan về bản Hiến pháp châu Âu năm nào. Chính vì thế mà cuối cùng, các nhà lãnh đạo châu Âu đã chọn cho EU một cách tiếp cận tiệm tiến đối với tiến trình nhất thể hóa. Chỉ có điều, Hiệp ước Lisbon cũng như bao Hiệp ước khác của EU, chỉ là công cụ để điều hành, quản lý. Nó sẽ là một linh hồn sống hay một văn bản chết? Nó sẽ phục vụ cho lợi ích của Liên minh hay đưa lại những hoài nghi cho những nước thành viên? Tất cả phụ thuộc vào quyết tâm của EU và cách thức mà những lãnh đạo châu Âu sẽ hành động để thuyết phục người dân.

Hồng Quang