Công bằng khi đánh thuế

      Tại điều 14, Dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân quy định đánh thuế chuyển nhượng chứng khoán được tính bằng tổng giá trị các loại chứng khoán đã bán, trừ đi tổng giá trị các loại chứng khoán đã mua và trừ tiếp các loại chi phí trực tiếp liên quan đến việc mua bán chứng khoán. Tuy nhiên, theo Hiệp hội các nhà đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI), nếu áp dụng công thức trên thì không thể xác định được gần như tất cả các khoản chi phí cho đầu tư chứng khoán. Khu vực thị trường OTC sẽ không có cơ sở pháp lý để xác định được giá mua, giá bán của từng giao dịch, và cơ quan thuế không có cơ sở để xác định được giá mua - giá bán chứng khoán để tính thuế. Ngay cả việc nhà đầu tư kê khai trung thực các hợp đồng mua bán chứng khoán thì cũng không thể thuyết phục được cơ quan thuế. Vấn đề ở đây là không thể tạo lập được những chứng từ pháp lý liên quan. Mặt khác, giao dịch trên thị trường tập trung, giá mua giá bán hàng ngày được lưu giữ bởi các Trung tâm Giao dịch chứng khoán và công ty chứng khoán, trường hợp nhà đầu tư phải thực hiện hợp đồng thông qua công ty chứng khoán hay Trung tâm Lưu ký chứng khoán thì không thể xác định được giá mua giá bán chứng khoán trong các giao dịch đó. Do vậy, nếu phương thức này được áp dụng trên thị trường OTC sẽ dẫn tới tình trạng phá vỡ sự công bằng trong nghĩa vụ nộp thuế, và làm cho môi trường đầu tư chứng khoán bị bóp méo. Còn nếu áp dụng trên thị trường giao dịch tập trung thì việc xác định thu nhập đầu tư chứng khoán chủ yếu căn cứ vào giá mua và giá bán, còn chi phí mua bán chứng khoán thì gần như bỏ qua. Như vậy sẽ không thể xác định được thu nhập ròng từ đầu tư chứng khoán và sẽ có nhiều trường hợp lỗ cũng phải đóng thuế. 
       Một phương pháp khác được đề cập là tính thuế khoán theo giá bán thực tế tại thị trường giao dịch tập trung và theo mệnh giá cổ phần tại thị trường OTC. Phương thức này được thực hiện căn cứ vào giá bán chứng khoán của từng giao dịch nhân với một tỷ lệ hợp lý. Theo đó, Công ty chứng khoán với trách nhiệm tổ chức quản lý thuế sẽ thực hiện khấu trừ theo từng giao dịch. Cơ quan thuế dễ dàng kiểm soát, quyết toán thuế từ công ty chứng khoán. Đối với giao dịch cổ phiếu của những công ty công chúng chưa niêm yết, căn cứ vào quy trình giao dịch mà Bộ Tài chính đang hoạch định, có thể giao trách nhiệm thu thuế qua công ty chứng khoán hoặc Trung tâm Lưu ký chứng khoán. Cũng theo phân tích trên, do không thể tạo cơ sở pháp lý để xác định giá mua, giá bán chứng khoán nên việc tính thuế căn cứ vào mệnh giá cổ phần - đây là phương thức được áp dụng phổ biến của những nước đang phát triển, Hiệp hội Các nhà đầu tư tài chính Việt Nam (VAFI) đề nghị nên ở mức thuế suất 0,2%. Phương thức này có ưu điểm là đơn giản, dễ thực hiện với tất cả các nhà đầu tư, tạo được sự công bằng trong nghĩa vụ nộp thuế. Việc tổ chức quản lý thuế đơn giản và với chi phí quản lý thấp nhất. Tuy nhiên phương thức này sẽ có hạn chế là với những giao dịch lỗ thì vẫn phải chịu thuế và nếu định ra mức thuế suất không hợp lý (quá cao) sẽ làm giảm tính thanh khoản của cổ phiếu do những giao dịch cổ phiếu đó bị giảm đi. Bên cạnh đó, các chuyên gia tài chính bày tỏ lo ngại nếu thuế cao sẽ khiến cho luồng vốn đầu tư gián tiếp chuyển sang các thị trường khác như thị trường bất động sản.
      Mặc dù còn nhiều ý kiến khác nhau xung quanh việc lựa chọn phương pháp tính thuế thu nhập cá nhân từ hoạt động kinh doanh chứng khoán nhưng theo đánh giá của VAFI, phương pháp khả thi nhất được lựa chọn phải được thực hiện theo nguyên tắc cơ bản, đó là phải dễ thực hiện và phải bảo đảm sự công bằng tối đa trong nghĩa vụ nộp thuế của tất cả các nhà đầu tư cá nhân.

Nguyễn Nam