TỦ SÁCH CỔ ĐIỂN: Utopia

      Phần đầu tác phẩm kể chuyện tác giả gặp và kết bạn với Raphael Hythloday, một người Bồ Đào Nha lịch lãm, thông thái, ở hải cảng Angve (nay thuộc Bỉ). Hythloday trong khi trao đổi với tác giả đã phê phán các thể chế xã hội ở châu ước. Ông công kích giới quý tộc, tăng lữ sống xa hoa, trụy lạc, bòn rút của cải của nhân dân, đầu cơ tích trữ làm cho người dân nghèo hết đường sinh sống phải trộm cướp. Hythloday kết luận: “Tôi tin rằng bình đẳng không thể có được trong một Nhà nước mà quyền sở hữu dựa trên cơ sở cá nhân và tuyệt đối. Đó là điều khiến tôi tin chắc rằng phương pháp duy nhất để phân phối của cải cho bình đẳng, công bằng và để xây dựng hạnh phúc cho nhân dân là thủ tiêu quyền tư hữu tài sản. Chừng nào mà quyền tư hữu tài sản còn là cơ sở của tổ chức xã hội thì giai cấp đông đảo nhất và cũng đáng quý nhất trong xã hội sẽ chỉ được hưởng phần đói kém, những nỗi đau khổ và sự thất vọng”.
      Phần hai, Hythloday kể lại những điều tai nghe mắt thấy trong đời sống ở nước Utopia – một xã hội lý tưởng mà Thomas More dựng lên để chứng minh cho những quan điểm nói trên của mình. Đó là một hòn đảo gồm 54 thành phố được xây dựng đẹp đẽ, tráng lệ như nhau. Khoảng cách giữa các thành phố cũng như với thủ đô đều bằng nhau. Ai đến thăm một, coi như đã hiểu biết được tất cả. Không có quyền tư hữu tài sản, ở đây mọi thứ là của chung. Gia đình gia trưởng là đơn vị kinh tế cơ bản của xã hội, vừa làm nông nghiệp vừa làm công nghiệp, nông nghiệp là chủ yếu. Nghề nông được coi trọng hàng đầu. Không ai được miễn trừ lao động nông nghiệp trừ một số trí thức và những người làm công việc quản lý xã hội. Nhưng ngoài nghề nông, mỗi người còn phải học một nghề nào đó để có một nghề chuyên môn riêng của mình. Mỗi người làm việc ngày sáu giờ. Thì giờ còn lại dùng để trau dồi kiến thức khoa học, nghệ thuật. “Mục đích của xã hội này là đảm bảo những nhu cầu của xã hội và cá nhân để cho mỗi người ngày càng có nhiều thì giờ thoát khỏi tình trạng nô lệ cho thân thể, để tự do trau dồi trí tuệ của mình, phát triển những khả năng trí thức bằng việc nghiên cứu khoa học và văn học...”. Nhờ có sự phát triển toàn diện nên người dân nước Utopia có một cuộc sống hạnh phúc thật sự. Sức khỏe được mọi người coi là tài sản lớn lao, quý báu nhất. Đối với những người quá ốm yếu không thể cứu chữa được thì xã hội khuyên họ nên tìm một hình thức tự tử êm dịu để khỏi bị bệnh tật giày vò, đau khổ. Ở đây không dùng tiền. Đã có các cửa hàng công cộng để người dân đến trao đổi sản phẩm, nhu cầu. Mọi người đều ăn chung và bữa ăn bình đẳng, giản dị. Vàng bạc chỉ dùng làm xiềng xích và những bảng ghi tội trạng đeo vào ngực phạm nhân. Giáo dục gắn với sản xuất. Trẻ em học lý thuyết nông nghiệp ở trường và học thực hành ở vùng nông thôn gần thành phố, giờ đi về nông thôn thực hành cũng đồng thời là giờ giải trí, thăm phong cảnh tự nhiên. Ai ai cũng phải luyện tập quân sự. Nhưng quân đội chỉ dùng để bảo vệ đất nước. Hòa bình là mục đích tối cao của nước Utopia. Nước Utopia vẫn sử dụng nô lệ trong sản xuất và buôn bán nô lệ. Nô lệ là những người phạm tội trong xã hội. Đứng đầu Nhà nước là vua Utopux, người sáng lập, người lập pháp của Nhà nước này. Nhưng vua không phải có toàn quyền mà phải tuân theo Nhà nước, còn Nhà nước thì do nhân dân làm chủ, bầu ra những người đại diện của mình bởi vì Nhà nước ở đây không phải là “sự câu kết của những kẻ giàu để chống lại những người nghèo”. Công dân trong nước Utopia được quyền tự do tín ngưỡng nhưng Nhà nước không cho phép tôn giáo làm cho con người lầm lạc. Tệ cuồng tín và độc quyền tôn giáo (không khoan dung) bị xử tội đi đày hoặc bắt làm nô lệ. Thomas More kết thúc tác phẩm bằng niềm ước mơ và hy vọng có ngày sẽ được chứng kiến đất nước ông thực hiện những điều mà người dân nước Utopia đã thực hiện.
      Utopia (tiếng Hy Lạp nghĩa là “không nơi nào có”) là một tác phẩm đầu tiên trong lịch sử văn học thế giới kết án chế độ tư hữu và truyền bá những tư tưởng xã hội chủ nghĩa không tưởng. Thiên tài của Thomas More là đã sớm nhận thấy muốn cho mọi người được hạnh phúc thì Nhà nước phải xây dựng trên cơ sở của quyền sở hữu tập thể và lao động xã hội. Ông cũng là người nhìn nhận thấy sự cần thiết phải xóa bỏ sự đối lập, tách rời giữa lao động trí óc và lao động chân tay. Utopia cũng là một tác phẩm tố cáo bộ mặt tàn bạo của giai cấp tư sản Anh trong thời kỳ tiền tư bản chủ nghĩa, mở đầu cho loại truyện, tiểu thuyết phê phán những bất công trong xã hội và thể hiện những ước mơ về một xã hội tốt đẹp, trong đó quan hệ giữa người với người là bình đẳng và hữu ái.

Nguyễn Văn Khỏa