Pháp luật về sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quảMẫu số chung về chính sách

Mặc dù khác nhau giữa các quốc gia nhưng nhìn chung các chính sách nhằm thúc đẩy sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả trên thế giới vẫn có mẫu số chung. Thông thường, các chính sách phổ biến có thể kể đến như tiêu chuẩn tiết kiệm năng lượng, quy chuẩn xây dựng, ghi nhãn và chứng nhận, các chương trình tiết kiệm năng lượng, tiêu chuẩn hiệu suất năng lượng, quy định về hiệu quả công nghiệp, mục tiêu năng lượng tái tạo, mục tiêu phát thải, tiêu chuẩn tiết kiệm nhiên liệu, hệ thống quản lý năng lượng…

Hệ thống kiểm soát cường độ và tổng lượng tiêu thụ

Chẳng hạn, Trung Quốc áp dụng cơ chế kiểm soát kép đối với cường độ năng lượng và tổng lượng năng lượng tiêu thụ. Mỗi tỉnh, khu tự trị đều được giao chỉ tiêu cụ thể hàng năm. Các địa phương không đạt chỉ tiêu sẽ bị xem xét trách nhiệm hành chính, đồng thời hạn chế cấp phép dự án mới. Chính sách này đã giúp Trung Quốc trong giai đoạn 2016 - 2020 giảm được 13,2% cường độ tiêu thụ năng lượng toàn quốc, vượt mục tiêu 15% đề ra trong Kế hoạch 5 năm lần thứ 13.

Trong khi đó, Chỉ thị về Hiệu quả năng lượng của EU yêu cầu các quốc gia thành viên phải thiết lập và thực hiện nghĩa vụ tiết kiệm năng lượng hàng năm đối với các nhà cung cấp năng lượng. Theo quy định mới trong Chỉ thị sửa đổi năm 2023, mức tiết kiệm bắt buộc tăng từ 0,8% lên 1,49%/năm trong giai đoạn 2024 - 2030. Điều này thúc đẩy các công ty năng lượng đầu tư vào công nghệ sạch, hỗ trợ người tiêu dùng cải thiện hiệu suất sử dụng năng lượng.

Yêu cầu dán nhãn hiệu suất năng lượng

Trung Quốc đã xây dựng hệ thống tiêu chuẩn năng lượng tối thiểu (MEPs) và nhãn năng lượng bắt buộc cho hơn 50 loại sản phẩm tiêu dùng và công nghiệp, như điều hòa, tủ lạnh, máy giặt, xe ô tô, động cơ công nghiệp, lò hơi… Các sản phẩm không đáp ứng tiêu chuẩn tiết kiệm năng lượng sẽ không được phép lưu hành trên thị trường. Theo thống kê năm 2022, hơn 90% thiết bị điện gia dụng bán ra tại Trung Quốc đạt mức nhãn hiệu suất năng lượng từ cấp 1 đến cấp 2 - mức tiết kiệm cao nhất.

Vương quốc Anh áp dụng quy định yêu cầu tất cả các bất động sản cho thuê tại Anh và xứ Wales phải đạt mức xếp hạng hiệu suất năng lượng tối thiểu (EPC) từ cấp E trở lên. Các chủ sở hữu không tuân thủ sẽ không được phép cho thuê tài sản. Bên cạnh đó, tất cả các thiết bị điện gia dụng: từ tủ lạnh, máy giặt đến bóng đèn… đều phải được dán nhãn hiệu suất năng lượng từ A đến G, tương ứng với mức độ tiết kiệm điện. Các sản phẩm không đạt tiêu chuẩn không được lưu hành trên thị trường, đồng thời nhà bán lẻ phải cung cấp thông tin rõ ràng cho người tiêu dùng.

Kiểm toán và quản lý năng lượng doanh nghiệp

Trung Quốc áp dụng cơ chế kiểm toán năng lượng định kỳ đối với các doanh nghiệp tiêu thụ năng lượng trọng điểm (trên 10.000 tấn than quy đổi/năm). Các doanh nghiệp này phải thành lập bộ phận quản lý năng lượng riêng, xây dựng hệ thống kiểm soát năng lượng nội bộ và báo cáo số liệu định kỳ cho cơ quan chức năng.

Ngoài ra, mô hình Hợp đồng Tiết kiệm năng lượng (EPC) cũng được khuyến khích, cho phép doanh nghiệp thuê các công ty dịch vụ tiết kiệm năng lượng để cải tiến quy trình, giảm chi phí và chia sẻ lợi nhuận từ phần năng lượng tiết kiệm.

Anh và EU cùng quy định quy định các doanh nghiệp lớn (từ 250 nhân viên hoặc doanh thu trên 50 triệu bảng) buộc phải thực hiện Kiểm toán Năng lượng doanh nghiệp (ESOS) 4 năm một lần và áp dụng hệ thống quản lý năng lượng theo tiêu chuẩn quốc tế như ISO 50001. Việc này giúp tối ưu hóa quy trình sản xuất, giảm lãng phí và cắt giảm chi phí vận hành.

Xây dựng công trình xanh và đô thị tiết kiệm năng lượng

Trung Quốc yêu cầu các tòa nhà mới xây phải tuân thủ tiêu chuẩn xây dựng xanh, áp dụng thiết kế và vật liệu cách nhiệt, chiếu sáng hiệu suất cao, hệ thống điều hòa thông minh. Tính đến năm 2023, diện tích sàn công trình xanh tại Trung Quốc đạt hơn 3 tỷ m², chiếm khoảng 25% tổng diện tích xây dựng mới mỗi năm.

Bên cạnh đó, Trung Quốc đang triển khai hơn 30 thành phố thí điểm tiết kiệm năng lượng và phát triển bền vững, ứng dụng công nghệ số và AI vào quản lý giao thông, chiếu sáng công cộng, điện lưới và cấp nhiệt.

Trong khi đó, EU đặc biệt nhấn mạnh đến việc nâng cấp các tòa nhà cũ, vốn chiếm hơn 40% tổng tiêu thụ năng lượng tại châu Âu. Qua chương trình Làn sóng Trùng tu, ước tính hơn 35 triệu tòa nhà sẽ được cải tạo đến năm 2030 nhằm tăng hiệu quả năng lượng, giảm phát thải và giảm chi phí sinh hoạt cho người dân. Ngoài ra, các tòa nhà công cộng như trường học, bệnh viện, trụ sở hành chính… bắt buộc phải cải thiện hiệu suất năng lượng ít nhất 3% diện tích sàn mỗi năm. EU cũng khuyến khích ứng dụng các giải pháp số như đo đếm thông minh, ứng dụng AI và hệ thống quản lý năng lượng thông minh để tối ưu hóa tiêu thụ năng lượng trong thời gian thực.

Giống EU, Anh cũng đặt mục tiêu cải thiện hiệu suất sử dụng năng lượng của các tòa nhà. Chương trình Nghĩa vụ của công ty năng lượng (ECO) yêu cầu các công ty năng lượng lớn tài trợ cho việc cải thiện hiệu quả năng lượng trong các hộ gia đình có thu nhập thấp. Các biện pháp bao gồm lắp đặt cách nhiệt mái, tường, thay thế lò sưởi cũ bằng thiết bị tiết kiệm năng lượng. Năm 2023, Chính phủ Anh ra mắt chương trình mở rộng mang tên Great British Insulation Scheme (Chương trình cách nhiệt của Anh), đặt mục tiêu cải thiện cách nhiệt cho hơn 300.000 ngôi nhà vào năm 2026.

Thành tựu và thách thức

Với những chính sách trên, Trung Quốc đã đạt được những bước tiến đáng kể về tiết kiệm năng lượng. Từ năm 2005 đến 2020, Trung Quốc đã giảm khoảng 48% cường độ năng lượng, trong khi quy mô nền kinh tế tăng gấp hơn 4 lần. Lượng phát thải CO₂ tính trên mỗi đơn vị GDP đã giảm khoảng 44%, theo dữ liệu từ Bộ Sinh thái và Môi trường Trung Quốc.

Trong khi đó, từ năm 2000 đến 2022, Anh giảm cường độ năng lượng trên mỗi đơn vị GDP xuống hơn 35%. Tiêu thụ năng lượng trong các hộ gia đình trung bình đã giảm nhờ vào các chương trình cách nhiệt và thay thế thiết bị. Lượng khí thải CO₂ từ các tòa nhà và hộ gia đình đã giảm hơn 20% so với năm 1990.

Còn tại châu Âu, trong giai đoạn 2005 - 2022, mức tiêu thụ năng lượng cuối cùng của EU đã giảm gần 6%, mặc dù dân số và kinh tế tăng trưởng. Tỷ lệ sử dụng năng lượng tái tạo cũng tăng mạnh, đạt khoảng 23% vào năm 2022.