Pháp luật về sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quảKhung pháp lý - đường ray cho hành trình chuyển đổi năng lượng

EU: Khung pháp lý toàn diện cho chuyển đổi xanh

Liên minh châu Âu (EU) là một trong những khu vực đi đầu trong xây dựng khuôn khổ pháp lý về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả với một chuỗi các văn bản pháp lý có tính chất ràng buộc và hướng dẫn thi hành. Trong số đó, nổi bật nhất là: Chỉ thị về hiệu quả năng lượng (EED), lần đầu được ban hành năm 2012 và sửa đổi sâu rộng trong năm 2023. Chỉ thị sửa đổi đặt ra mục tiêu ràng buộc: đến năm 2030, các quốc gia thành viên EU phải giảm tiêu thụ năng lượng cuối cùng ít nhất 11,7%. Chỉ tiêu này đi kèm cơ chế giám sát nghiêm ngặt, các nghĩa vụ tiết kiệm năng lượng hàng năm, và yêu cầu tiết kiệm năng lượng tối thiểu trong khu vực công. Một điểm nổi bật là Chỉ thị buộc các quốc gia cải tạo ít nhất 3% diện tích các tòa nhà công mỗi năm để nâng cao hiệu quả năng lượng, đồng thời thúc đẩy công nghệ đo đếm thông minh, quản lý năng lượng trong công nghiệp và quy định mua sắm xanh trong lĩnh vực công.

Thứ hai là Chỉ thị về Thiết kế sinh thái và Ghi nhãn Năng lượng: Các văn bản này yêu cầu các sản phẩm tiêu dùng (từ thiết bị gia dụng đến máy móc công nghiệp) phải tuân thủ tiêu chuẩn tiết kiệm năng lượng tối thiểu và phải được dán nhãn hiệu suất năng lượng rõ ràng, giúp người tiêu dùng đưa ra lựa chọn thông minh.

Ngoài ra, EU còn ban hành Chỉ thị Hiệu suất năng lượng trong các tòa nhà yêu cầu tất cả công trình xây mới từ năm 2030 không phát thải.

Trung Quốc: Kết hợp giữa mục tiêu kinh tế và quản lý tập trung

Là quốc gia tiêu thụ năng lượng lớn nhất thế giới, Trung Quốc đã xây dựng một hệ thống pháp luật về tiết kiệm năng lượng khá đồ sộ, với trọng tâm là Luật Tiết kiệm năng lượng (ban hành năm 1997, sửa đổi các năm 2007 và 2016). Đây là văn bản nền tảng, quy định nghĩa vụ pháp lý của doanh nghiệp, nhà nước và người dân trong sử dụng năng lượng hiệu quả, tạo cơ sở cho các chính sách, quy định cụ thể trong mọi lĩnh vực.

Khác với EU nhấn mạnh vào các tiêu chuẩn khắt khe và công cụ thị trường, Trung Quốc lựa chọn mô hình quản lý tập trung với định hướng rõ ràng từ trên xuống thông qua các kế hoạch. Chẳng hạn trong Kế hoạch 5 năm lần thứ 14 (2021 - 2025), nước này đặt mục tiêu giảm 13,5% cường độ năng lượng và 18% cường độ carbon. Để thực hiện, Trung Quốc triển khai hàng loạt cơ chế: Hệ thống đánh giá hiệu suất năng lượng bắt buộc cho ngành công nghiệp nặng như thép, xi măng, hóa chất; cấp giấy phép năng lượng cho dự án đầu tư mới; ban hành chuẩn mức tiêu thụ năng lượng tối đa cho từng ngành.

Vương quốc Anh: Cách tiếp cận “thị trường dẫn dắt”

Nền tảng pháp lý cho các chính sách tiết kiệm năng lượng tại Vương quốc Anh được xây dựng trên cơ sở Đạo luật Biến đổi khí hậu năm 2008 - văn bản mang tính đột phá đã tạo ra khung pháp lý bắt buộc đầu tiên trên thế giới nhằm giảm phát thải khí nhà kính. Đạo luật này yêu cầu chính phủ thiết lập các ngưỡng 5 năm một lần, đồng thời triển khai các chiến lược cụ thể để đạt được mục tiêu trung hòa khí thải vào giữa thế kỷ XXI.

Trên cơ sở đó, các chiến lược và chương trình hành động được ban hành nhằm tăng cường hiệu quả sử dụng năng lượng, bao gồm:

Chiến lược Năng lượng mới (2022): Đưa ra định hướng tăng cường tiết kiệm năng lượng trong công trình dân dụng, công nghiệp và giao thông; thúc đẩy sản xuất nội địa và cắt giảm phụ thuộc vào nhiên liệu nhập khẩu.

Chiến lược Hiệu suất năng lượng (2012, cập nhật 2020 và 2023): Nhấn mạnh vai trò của đổi mới công nghệ, cải tạo công trình cũ, hỗ trợ nhóm thu nhập thấp và thúc đẩy đầu tư tư nhân vào lĩnh vực tiết kiệm năng lượng.

Đan Mạch: Quốc gia nhỏ, tham vọng lớn

Là quốc gia tiên phong trong chuyển đổi năng lượng, Đan Mạch từ lâu đã đặt hiệu quả năng lượng làm trụ cột trong chính sách môi trường và an ninh năng lượng. Quốc gia này ban hành Luật Tiết kiệm năng lượng từ những năm 2000, kết hợp cả nghĩa vụ tiết kiệm và cơ chế tài chính hỗ trợ người dân, doanh nghiệp.

Cũng giống như Anh, Đan Mạch lựa chọn mô hình “thị trường định hướng nghĩa vụ”, theo đó, các công ty năng lượng bắt buộc phải thực hiện tiết kiệm năng lượng thông qua cải tạo hệ thống phân phối, hỗ trợ khách hàng, hoặc mua tín chỉ tiết kiệm từ đơn vị khác.

Đan Mạch có hệ thống quản lý dữ liệu năng lượng tiên tiến: tất cả tòa nhà đều có hồ sơ tiêu thụ năng lượng công khai, giúp người tiêu dùng đưa ra lựa chọn minh bạch. Quốc gia này cũng ban hành Chuẩn xây dựng công trình cân bằng về năng lượng (nZEB) bắt buộc với mọi công trình mới từ năm 2020, hướng tới mô hình không phát thải vào năm 2030.

Ngoài ra, Đan Mạch duy trì mô hình quản lý năng lượng địa phương rất hiệu quả, với sự tham gia của chính quyền đô thị, doanh nghiệp nhỏ và các hợp tác xã năng lượng… tạo ra một hệ sinh thái “tiết kiệm năng lượng từ dưới lên”, thay vì chỉ từ chính sách trung ương.

Một số quốc gia khác

Các quốc gia khác cũng chú trọng ban hành pháp luật về lĩnh vực này. Chẳng hạn Thái Lan đã ban hành Đạo luật Sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, tập trung vào các biện pháp tiết kiệm và hiệu quả năng lượng cho các lĩnh vực công nghiệp, thương mại và dân cư; bao gồm dán nhãn năng lượng, tiêu chuẩn cho thiết bị và yêu cầu quản lý năng lượng đối với người tiêu dùng năng lượng lớn.

Tại đất nước mặt trời mọc, Đạo luật Bảo tồn năng lượng (ECA), được ban hành lần đầu tiên vào năm 1979 và sau đó được sửa đổi, đòi hỏi các cơ sở lớn phải tiến hành kiểm toán năng lượng và báo cáo về những nỗ lực tiết kiệm năng lượng của họ.

Mặc dù cách tiếp cận khác nhau, điểm chung là cả các quốc gia đều nhận thức rõ rằng: tiết kiệm năng lượng không chỉ là nghĩa vụ môi trường, mà còn là chìa khóa bảo đảm an ninh năng lượng và khả năng cạnh tranh dài hạn trong kỷ nguyên kinh tế xanh.