Pháp luật về chăm sóc người cao tuổi trên thế giớiPhilippines: Bỏ rơi cha mẹ có thể chịu án hình sự

Dự luật mang tên “Luật Phúc lợi cha mẹ 2025”, ký hiệu SB 396, nhấn mạnh nghĩa vụ báo hiếu của con cái, đồng thời khẳng định vai trò của Nhà nước trong việc bảo vệ những công dân cao tuổi dễ bị tổn thương.

Yêu cầu bổn phận hiếu thảo của người làm con

Trong bản thuyết minh, ông Lacson nhấn mạnh rằng việc chăm sóc cha mẹ già không chỉ là trách nhiệm của Nhà nước mà trước hết là bổn phận của con cái. “Dự luật này nhằm tăng cường tinh thần hiếu thảo, biến việc cố tình bỏ rơi cha mẹ đang cần trợ giúp thành hành vi phạm pháp. Sự bỏ rơi cha mẹ trong hoàn cảnh nguy cấp phải được coi là tội hình sự”, ông nói. Dự luật được đưa ra trong bối cảnh ngày càng nhiều trường hợp cha mẹ già bị bỏ rơi, sống trong cảnh thiếu thốn hoặc phụ thuộc hoàn toàn vào trợ cấp ít ỏi của Chính phủ.

Theo SB 396, cha mẹ già đang cần được hỗ trợ nhưng không thể tự nuôi sống bản thân bằng thu nhập của mình hoặc bằng tài sản riêng, hay những người mất năng lực hoặc không có khả năng tự nuôi sống bản thân, sẽ được con cái hỗ trợ. Nếu cha mẹ có nhiều con, nghĩa vụ trợ cấp sẽ được chia theo khả năng tài chính của từng người, bảo đảm sự công bằng và hợp lý. Trong trường hợp con cái vì chết, bệnh tật hoặc tàn tật không thể thực hiện bổn phận, trách nhiệm này sẽ được chuyển cho cháu ruột.

Dự luật cũng cho phép con cái lựa chọn hình thức thực hiện nghĩa vụ: hoặc trực tiếp nuôi dưỡng cha mẹ trong nhà, hoặc đóng góp tài chính theo mức “lệnh hỗ trợ” do tòa án ấn định. Cha mẹ có thể nộp đơn yêu cầu tại tòa án nơi mình cư trú, với sự hỗ trợ pháp lý miễn phí từ Văn phòng Luật sư công (PAO). Họ cũng sẽ không phải chịu án phí. Trước khi mở phiên tòa, các bên được yêu cầu tiến hành hòa giải nhằm duy trì tình thân và giảm xung đột.

Nếu con cái không thực hiện lệnh hỗ trợ, tòa có thể kê biên tài sản của người vi phạm. Trong trường hợp người con không chu cấp liên tiếp 3 tháng mà không có lý do chính đáng, họ có thể bị phạt tù từ 1 đến 6 tháng hoặc nộp phạt tới 100.000 peso. Riêng hành vi cố tình bỏ rơi cha mẹ trong lúc đang có trách nhiệm chăm sóc sẽ bị xử phạt nặng hơn, với án tù từ 6 đến 10 năm và khoản phạt 300.000 peso. Với cách tiếp cận này, dự luật kết hợp cả chế tài dân sự, hình sự lẫn yếu tố hòa giải gia đình.

Cân bằng trách nhiệm của gia đình và Nhà nước

Dự luật được xem là phản ứng trước tình trạng dân số Philippines đang già hóa nhanh chóng. Theo Cơ quan Thống kê Philippines, đến năm 2030, ít nhất 10% dân số sẽ từ 60 tuổi trở lên. Tuổi thọ ngày càng cao, trong khi quy mô gia đình ngày càng nhỏ khiến gánh nặng chăm sóc cha mẹ tập trung vào số ít con cái.

Những người ủng hộ cho rằng cần có luật để nhắc nhở con cái về bổn phận đạo đức và văn hóa. Trong truyền thống Philippines, khái niệm “utang na loob” (món nợ của lòng biết ơn hay ở đây là ơn nghĩa sinh thành) là nền tảng đạo lý, nhưng đô thị hóa, di cư lao động và khó khăn kinh tế đang làm phai nhạt giá trị này. Theo ông Lacson, dự luật không chỉ nhằm ràng buộc trách nhiệm pháp lý mà còn khôi phục sự tôn trọng và lòng thương yêu cha mẹ. Ông nhấn mạnh rằng pháp luật có thể không tạo ra hạnh phúc gia đình, nhưng ít nhất sẽ ngăn chặn thái độ vô trách nhiệm.

Tuy nhiên, dự luật cũng gây băn khoăn vì có thể khiến những gia đình vốn khó khăn càng thêm áp lực. Nhiều người con đang phải gánh vác chi phí sinh hoạt, nuôi con nhỏ và chi trả y tế, nếu thêm trách nhiệm pháp lý chu cấp cha mẹ sẽ dễ rơi vào kiệt quệ. Một số ý kiến cho rằng nếu không đi kèm chính sách an sinh xã hội mạnh mẽ, luật này có nguy cơ “hình sự hóa” nghèo đói. Do đó, nhiều chuyên gia nhấn mạnh cần đồng thời tăng cường trợ cấp hưu trí, hỗ trợ y tế và phát triển các cơ sở chăm sóc cộng đồng cho người cao tuổi.

Dù còn nhiều tranh cãi, dự luật được đánh giá là bước tiến trong việc bảo vệ quyền lợi và phẩm giá của người già. Việc kết hợp cơ chế hòa giải với chế tài nghiêm khắc được xem là giải pháp cân bằng, vừa khuyến khích đoàn kết gia đình, vừa bảo đảm có biện pháp răn đe.

Điểm nhấn khác của nó là mở rộng nghĩa vụ qua nhiều thế hệ. Khi cần thiết, trách nhiệm chu cấp có thể được chuyển sang cháu, phản ánh đặc trưng gia đình nhiều thế hệ của người Philippines và củng cố tinh thần liên đới. Nếu được thông qua, dự luật sẽ khẳng định giá trị nhân văn rằng không cha mẹ nào bị bỏ lại phía sau trong những năm tháng cuối đời.

Dù còn nhiều trở ngại, việc tái đệ trình SB 396 cho thấy sự quan tâm ngày càng lớn đối với tầng lớp cao tuổi, những người thường bị bỏ quên giữa khoảng trống trách nhiệm gia đình và giới hạn của hệ thống an sinh xã hội. Luật chính là thông điệp rằng lòng hiếu thảo không chỉ là giá trị văn hóa, mà cần được pháp luật bảo vệ và duy trì.