Ở chiến khuKỳ cuối: Chờ mãi mới có ngày nay

Chúng tôi đi mười lăm người, trong số ấy có hai phụ nữ: chị Ng. đã nói trên và chị Q. sau này tôi biết là người đã chỉ huy đánh đồn Yên Thế. Tôi phàn nàn đã gần tới “cửa trời” mà lại bị bỏ rớt! Một anh nói:

- Thế đã đau đâu bằng chúng tôi. Chúng tôi chỉ còn cách có hai mươi cây số mà cũng phải về thì sao? Đường lên còn khó lắm. Anh chưa biết thế nào là vắt, chúng tôi biết rồi.

Chị Ng. chua thêm:

- Dốc bản Chu lên vất vả lắm. Thế mà có một bà cụ đại biểu bảy mươi tuổi, leo lên bon bon, vui vẻ lắm. Anh em tự vệ sợ cụ già, đem ngựa ra để cụ đi, cụ nhất định từ chối để cùng đi với mọi người. Cụ hăng hái lắm ai cũng phục.

Một anh già, nước da hồng hào, tóc hoa râm, người quắc thước, tay cầm ba toong nói:

- Anh không được chứng kiến lúc xuất phát của đoàn quân Nam tiến... Cảm động lắm!

Anh nhìn đồng hồ tôi, cau mặt:

- Vẫn để giờ Nhật à? Giờ nô lệ mà còn giữ mãi.

Và anh tươi cười bảo tôi:

- Bước chân lên khu giải phóng là tôi vặn lại đồng hồ theo giờ cũ. Giờ Việt Nam, giờ khoa học. Đây là giang sơn của mình.

Lời nói có vẻ đắc thắng rõ rệt. Anh nhấn mạnh vào hai tiếng sau cùng.

[…]

Đêm hôm ấy chúng tôi cắt phiên để canh phòng sự bất trắc: lần lượt cứ nửa giờ, hai người phải thức, cầm súng đi chung quanh.

20/8/1945 - Sáng hôm sau, chúng tôi đến Hà Châu. Chúng tôi được tin tỉnh Thái Nguyên đã bị quân cách mạng lấy cùng với nhiều khí giới, và phủ Phú Bình đã thất thủ, viên tri phủ đã bị bắt. Mừng quá, có anh hát vang lên. Trong khi chờ đợi cơm, tôi đọc cho mọi người nghe tờ quân lệnh số 1 và bản hiệu triệu quốc dân và tướng sĩ của Ủy ban khởi nghĩa.

Đây là quân lệnh số 1 tôi chép vội khi ấy và nay còn giữ được:

QUÂN LỆNH SỐ 1 CỦA ỦY BAN KHỞI NGHĨA

Hỡi quốc dân toàn quốc!

12 giờ trưa ngày 13 tháng 8 năm 1945, phát xít Nhật đã đầu hàng Đồng minh; quân đội Nhật đã bị tan rã tại khắp các mặt trận. Kẻ thù chính của ta đã bị ngã gục.

Giờ Tổng khởi nghĩa đã đến.

Cơ hội có một không hai cho quân dân Việt Nam vùng dậy giành lấy quyền độc lập của nước nhà!

Mang nhiệm vụ lãnh đạo cuộc khởi nghĩa toàn quốc cho đến toàn thắng, Ủy ban khởi nghĩa đã thành lập.

Hỡi các tướng sĩ và đội viên quân giải phóng!

Dưới mệnh lệnh của Ủy ban khởi nghĩa, các bạn hãy tập trung lực lượng kíp đánh vào các đô thị và trọng trấn của quân địch, đánh chẹn các đường rút lui của chúng, tước khí giới quân địch. Đạp qua muôn trùng trở lực, các bạn hãy cương quyết tiến lên!

Hỡi nhân dân toàn quốc!

Dưới mệnh lệnh của Ủy ban khởi nghĩa, đồng bào hãy đem hết tâm lực ủng hộ đoàn quân Giải phóng, xung phong vào bộ đội, xông ra mặt trận đánh đuổi quân thù.

Chúng ta phải hành động cho nhanh với một tinh thần vô cùng quả cảm, vô cùng thận trọng!

Tổ quốc đương đòi hỏi những hy sinh lớn lao của các bạn!

Cuộc thắng lợi hoàn toàn nhất định sẽ về ta.

ỦY BAN KHỞI NGHĨA

Ngày 15 tháng 8 năm 1945, 11 giờ đêm

Ai nấy đều hoa chân múa tay, vì những thắng lợi đầu tiên. Tờ quân lệnh và lời hiệu triệu mang nặng một ý nghĩa lịch sử, những phút đọc ấy bỗng đượm một vẻ trang nghiêm, long trọng khác thường. Đang đọc, tôi thấy nóng chung quanh, thì ra tôi đã bị vòng người quây tròn, già, trẻ, đàn ông, đàn bà, ai nấy nín thở nghe cái lệnh mong chờ từ chiến khu truyền xuống. Tôi cảm thấy mình như là sứ giả của lệnh khởi nghĩa.

Chúng tôi rời Hà Châu và vượt qua sông Cầu. Nước lụt mênh mông. Hết sông, thuyền còn phải đi qua những ruộng ngập nước. Nhiều lúc phải khênh thuyền qua đê để sang một khoảng ruộng khác cũng ngập: như thế đến ba lần. Những làng mà thuyền đi qua đều chìm dưới nước, chỉ còn nhô lên những mái và cây hương.

Tạt qua một cái làng ở địa đầu Bắc Giang, tôi có cái may mắn lại gặp anh thanh niên có cái miệng xinh xinh. Tay anh đã gần khỏi, nhưng anh vẫn sốt liên miên. Anh tiễn chúng tôi ra một bến đò, phàn nàn không được về cùng chúng tôi tham gia vào cuộc khởi nghĩa. Tôi biếu anh mấy viên ký ninh vàng, chúc anh chóng khỏi. Thuyền chúng tôi đi đã xa còn thấy anh tần ngần trông theo...

Đoàn chúng tôi khi ấy còn năm người, trong số ấy có chị Ng. Vì những người khác ở lại Hà Châu. Chiều hôm ấy chúng tôi bước nhẹ thênh thênh trên một con đê lớn. Đã về đồng bằng rồi đây.

Buổi trưa nắng rực rỡ. Chiều càng dài. Từ những làng ở vệ đường, vang ra những tiếng hát trong trẻo của trẻ em.

Lòng tôi bỗng hồi hộp khi chị Ng. chỉ cho tôi một đám đông lố nhố xa xa dưới chân núi. Cảnh tượng có một vẻ hùng vĩ đặc biệt. Từ lưng chừng một quả núi màu xanh sáng, dựa vào một dãy núi cao màu biếc sẫm, vọt lên một cách vinh quang lá cờ đỏ sao vàng, lá cờ thiêng liêng tôi vẫn chiêm ngưỡng trong lòng, nhưng chưa được trông thấy bao giờ. Lá cờ vinh quang bay tung trước gió, ánh sáng tà dương chiếu ở sau núi làm cho ngôi sao vàng lấp lánh như đèn. Tôi cảm động lắm, mắt đăm đăm nhìn lá cờ chỉ đạo.

Cũng lần đầu tiên, tôi chứng kiến một đám biểu tình, không phải đám biểu tình ở chân núi xa kia, mà là đám biểu tình khác diễu ngay trên đê. Trong thâm tâm tôi tưởng tượng đến những đám biểu tình tổ chức trong những điều kiện vô cùng khó khăn dưới thời Pháp - Nhật... Đám biểu tình càng đến gần, tim tôi càng đập mạnh. Bụi bốc lên, chúng tôi giơ nắm tay chào lá cờ chiến thắng. Tự vệ đeo băng đỏ sắc vàng trên tay, đeo kiếm bên mình, hay cầm dao lăm lăm, rồi trẻ con, rồi phụ nữ bước đi hùng dũng giữa những lời hát không đều và tiếng hô khẩu hiệu:

- Đả đảo giặc Nhật! Tiễu trừ Việt gian! Việt Nam vạn tuế!

Tôi gai gai người vì sung sướng.

Suốt dọc đê, chúng tôi gặp hết đám biểu tình này đến đám biểu tình khác. Cờ đỏ sao vàng ngự trên sóng người rầm rộ. Tối đến, dưới ánh trăng tỏ như ban ngày, những đám biểu tình càng ồn ào, càng tấp nập. Khắp các ngõ, người ta chạy ra, người ta gọi nhau đi biểu tình. Có đám đặc biệt quá nửa là phụ nữ. Có đám toàn thể là nhi đồng.

Ai nấy say sưa, nhường quên tiếng trống thúc đê khẩn cấp. Một ông già đứng trong bóng tối nhìn ra phía sông nước cuốn ầm ầm, lắc đầu một mình, nhưng lại buột mồm nói:

- Lụt cũng sướng!

Chiều chúng tôi đến Mai Thượng. Tôi được tin chắc chắn là chính quyền ở Hà Nội đã về tay nhân dân, và sáng hôm nay ba vạn người dự cuộc biểu tình chiếm tỉnh lỵ Bắc Ninh. Mừng quá, suốt một đêm tôi không ngủ được.

21/8/1945 - Sáng sớm tinh sương, chúng tôi lên đường. Bây giờ chúng tôi chỉ còn ba người. Một anh cán bộ Hòa Bình, một anh đại biểu nông dân Nam Định và tôi. Chúng tôi dấn bước trên con đường về phủ Từ Sơn. Phải qua mấy cái đò đồng. Trong ba chuyến đều xảy ra một chuyện lạ lùng, tương tự: xuống đò là chúng tôi giả tiền, nhưng có điều lạ, lái đò nhất định không chịu nhận tiền của chúng tôi (cố nhiên vẫn thu tiền của những người khác). Có một chỗ, một anh lái đò đang nhận tiền thì một thanh niên đến hỏi:

- Sao được lấy tiền của các anh cán bộ?

Anh lái đò đỏ mặt trả tiền chúng tôi, xin lỗi:

- Em không biết các anh, chứ biết thì đâu em dám nhận

Cán bộ ở đây được trọng vọng và yêu mến một cách đặc biệt. Dân chúng một điều thưa anh cán, hai điều thưa chị cán, nghe thực ngộ nghĩnh, nhưng có một vẻ thân mật riêng, đánh dấu một cuộc đời đổi mới.

Phủ Từ Sơn đang ăn mừng cuộc cách mạng thắng lợi. Rừng cờ giấy hai bên nhà rực rỡ đỏ vàng. Khi đi lén lút như một thằng ăn trộm, khi về đã được tắm mình trong ánh sáng tự do; một cuộc đời mới phong phú và tưng bừng đang mở rộng trước mắt tươi tỉnh của tôi. Tôi tưởng như mình mê, tôi tưởng như mình say rượu.

Một bà chủ hàng níu lấy tôi nói chuyện Hà Nội, vì tôi nói rõ tôi ở chiến khu về Hà Nội.

- Hà Nội bây giờ đang vui. Chờ mãi mới có ngày nay. Bây giờ tôi có chết cũng sướng đời, ông ạ.

Tôi gọi vội chiếc xe tay. Anh xe gọi tôi bằng “anh”, một cách thân mật, và trao cho tôi bản in bài Tiến quân ca. Đã nghe hát một hai lần, tôi cũng thuộc điệu một cách lỗ mỗ. Ngồi trên xe tôi học thuộc đoạn trên. Và đến cầu sông Cái, tôi hát vang lên. Lắng nghe có tiếng ai hòa theo. Ấy là anh xe đang kéo tôi, tuy mồ hôi mồ kê nhễ nhại.

------

* Tên từng kỳ do Báo Đại biểu Nhân dân đặt.