Nhà ăn lành mạnh - Bài học từ Thái Lan trong hành trình chăm sóc sức khỏe cộng đồng

Khi thói quen ăn uống trở thành mối đe dọa sức khỏe

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), năm 2022, có khoảng 1,28 tỷ người trưởng thành trên toàn cầu sống chung với cao huyết áp, trong khi 2,5 tỷ người từ 18 tuổi trở lên bị thừa cân, trong đó 890 triệu người béo phì.

Tại Thái Lan, các con số tương đồng cũng làm dấy lên lo ngại. Giai đoạn 2008–2020, tỷ lệ béo phì trong nhóm lao động (15–59 tuổi) tăng mạnh từ 34,7% lên 42,4%. Tỷ lệ mắc tiểu đường nhảy vọt từ 6,9% lên 9,5%, và cao huyết áp tăng từ 21,4% lên 25,4%.

Nguyên nhân chính được xác định là sự thay đổi trong thói quen ăn uống của mọi người: tiêu thụ nhiều đường, chất béo, muối… trong khi lượng rau và trái cây giảm đáng kể. Trung bình, người dân Thái Lan chỉ ăn 3,7 khẩu phần rau quả mỗi ngày, thấp hơn mức khuyến nghị là 5 khẩu phần.

“Nhà ăn lành mạnh” – Giải pháp bắt đầu từ nơi làm việc

Trước thực trạng đáng báo động, năm 2020, Bộ Y tế Thái Lan khởi động sáng kiến xây dựng “Nhà ăn lành mạnh” (Healthy Canteen) tại tất cả các đơn vị làm việc thuộc Bộ. Mục tiêu: phục vụ các bữa ăn tươi, sạch, an toàn và đầy đủ dinh dưỡng cho người lao động, một hành động thiết thực góp phần giảm nguy cơ mắc bệnh - khi phần lớn người trưởng thành sẽ ăn ít nhất một bữa mỗi ngày tại nhà ăn nơi làm việc.

Sáng kiến do Cục Dinh dưỡng chủ trì, được xây dựng trên nền tảng của Chiến lược Toàn cầu về An toàn Thực phẩm của WHO (2022–2030). Cục không chỉ đặt ra bộ tiêu chuẩn cụ thể, mà còn tiên phong chuyển đổi nhà ăn của chính mình, như một cam kết và “lời hiệu triệu” các cơ quan công quyền và doanh nghiệp tư nhân cùng vào cuộc. Ngay sau đó, toàn bộ 11 nhà ăn còn lại của Bộ Y tế cũng được cải tổ và cấp chứng nhận nhà ăn lành mạnh.

7 tiêu chí “Nhà ăn lành mạnh”

Một nhà ăn đạt chuẩn cần thỏa mãn 7 tiêu chí nghiêm ngặt:

• Đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm.
• Mỗi quầy hàng có ít nhất một món ăn lành mạnh.
• Có quầy trái cây tươi.
• Có lựa chọn giảm đường trong đồ uống.
• Ghi nhãn thành phần dinh dưỡng trên món ăn.
• Hiển thị rõ hàm lượng đường và muối trong gia vị.
• Đào tạo kiến thức dinh dưỡng và an toàn thực phẩm cho người bán và người dùng.

Để tăng tốc và nâng cao hiệu quả triển khai, năm 2022, Thái Lan ra mắt nền tảng Food4Health - ứng dụng cho phép các nhà ăn nộp hồ sơ trực tuyến, được kiểm tra thành phần dinh dưỡng theo hướng dẫn và nhận chứng nhận ngay. Ứng dụng cũng giúp người dân dễ dàng tìm kiếm các nhà ăn đạt chuẩn gần nơi sinh sống, nhờ tính năng định vị thông minh.

Tính đến năm 2024, toàn quốc có 373 nhà ăn được chứng nhận, đạt 92% mục tiêu đề ra.

Tác động thực tiễn: Cộng đồng khỏe, doanh nghiệp tiết kiệm chi phí

Báo cáo của Bộ Y tế Thái Lan chỉ ra rằng, các cơ quan có nhà ăn lành mạnh ghi nhận giảm tỷ lệ nhân viên nghỉ ốm, đồng thời cắt giảm đáng kể chi phí y tế. Mọi người cũng ngày càng chủ động lựa chọn món ăn ít đường, dầu mỡ và nhiều rau củ hơn.

“Lúc đầu tôi lo lắng khách sẽ không thích món ăn ít dầu, ít muối, nhiều rau. Nhưng chỉ sau vài tuần, họ quay lại nhiều hơn, nói rằng ăn xong cảm thấy nhẹ bụng và khỏe khoắn hơn. Giờ tôi không chỉ kinh doanh tốt hơn mà còn thấy mình đang góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng”, chủ một quầy hàng ăn đạt chứng nhận tại tỉnh Nakhon Ratchasima chia sẻ.

Với mục tiêu 1.000 nhà ăn lành mạnh vào năm 2027, Chính phủ Thái Lan khẳng định sẽ mở rộng chiến dịch trên toàn quốc thông qua hợp tác liên ngành và nâng cao năng lực truyền thông về dinh dưỡng và sức khỏe.

Nhà ăn là nơi phục vụ bữa ăn hàng ngày cho hàng triệu người, nhưng cũng có thể là điểm bắt đầu cho một phong trào sức khỏe toàn dân. Chương trình “Nhà ăn lành mạnh” của Thái Lan cho thấy: thay đổi hành vi ăn uống là điều hoàn toàn khả thi nếu có chính sách đồng bộ, sự vào cuộc của nhà nước và ứng dụng công nghệ. Đây có thể là mô hình đáng học hỏi, nhất là trong bối cảnh Việt Nam cũng đang đối mặt với gánh nặng ngày càng lớn từ các bệnh không lây nhiễm do thói quen ăn uống và lối sống ít vận động.