Nguyên nhân nào gây mất tập trung của con người hiện đại?

Khủng hoảng “mất tập trung”: Một vấn đề toàn cầu

Bạn đã bao giờ cảm thấy mình không thể tập trung quá vài phút vào một cuốn sách, một bài viết hay thậm chí là một cuộc trò chuyện? Thay vào đó, bạn liên tục lướt điện thoại, kiểm tra mạng xã hội và bị cuốn vào những đoạn video ngắn vô tận? Nếu có, bạn không hề đơn độc.

Theo một nghiên cứu kéo dài nhiều thập kỷ, thời gian chú ý trung bình của con người đối với một thiết bị đã giảm từ 2,5 phút vào năm 2004 xuống còn vỏn vẹn 47 giây hiện nay. Giới chuyên gia cho rằng đây là hệ quả tất yếu của một xã hội bị bủa vây bởi tin tức 24/7, sự bất định toàn cầu và hàng giờ tiếp xúc với màn hình điện tử mỗi ngày.

“Những bệnh nhân của tôi thường cảm thấy bất lực khi đề cập đến tình trạng mất tập trung” - bác sĩ Michael Ziffra, chuyên gia tâm thần học tại Northwestern Medicine chia sẻ. “Nhưng điều tích cực là chúng ta hoàn toàn có thể thay đổi và cải thiện vấn đề này”.

Nguồn gốc của sự sao lãng: Từ bản năng sinh tồn đến cơn nghiện kỹ thuật số

Sự chú ý ngắn hạn thực chất là một phần của quá trình tiến hóa – bộ não con người được thiết kế để nhanh chóng nhận diện và phản ứng với các yếu tố mới trong môi trường, nhằm bảo vệ sự sống còn.

Tuy nhiên, trong khi tổ tiên chúng ta từng cảnh giác trước những tiếng động trong bụi rậm vì lo sợ bị tấn công, thì con người hiện đại lại bị “đe dọa” bởi chuỗi thông báo điện thoại, tin tức giật gân và những video dài 30 giây liên tiếp. Đại dịch COVID-19 càng làm trầm trọng thêm tình trạng này khi kéo dài thời gian sử dụng thiết bị và làm sai lệch cảm nhận về thời gian của nhiều người.

Các chuyên gia đồng tình rằng công nghệ không phải yếu tố duy nhất ảnh hưởng đến sự chú ý, nhưng những thông báo liên tục và hàng giờ lướt video ngắn có thể bào mòn khả năng tập trung của não bộ theo thời gian.

“Chúng ta đã vô tình luyện cho não bộ chỉ tập trung vào những mẩu thông tin ngắn, rời rạc, và điều này phá vỡ chu trình tập trung tự nhiên” - Tiến sĩ tâm lý học Stacey Nye tại Đại học Wisconsin-Milwaukee nhận định.

Những giải pháp thực tiễn để phục hồi sự tập trung

Mặc dù bối cảnh hiện tại mang lại nhiều thách thức, các chuyên gia khẳng định rằng việc cải thiện khả năng tập trung là hoàn toàn khả thi nếu có phương pháp tiếp cận đúng đắn.Thay vì đổ lỗi cho công nghệ, đã đến lúc chúng ta cần học cách “hồi sinh” sự tập trung đã mất.

1. Chủ động nghỉ ngơi – không thụ động lướt mạng

“Bộ não khi thiếu kích thích sẽ tìm đến bất cứ thứ gì gây hứng thú – và điện thoại thông minh, với khả năng cập nhật liên tục, chính là lựa chọn hấp dẫn nhất” - giáo sư thần kinh học Cindy Lustig tại Đại học Michigan cảnh báo.

Vì vậy, thay vì tiếp tục sử dụng điện thoại khi có thời gian trống, hãy thử các “khoảng nghỉ chủ động”. Một buổi đi dạo ngắn, bữa trưa ở một không gian khác, hay đơn giản là trò chuyện cùng bạn bè sẽ giúp não bộ được tái tạo một cách lành mạnh. Điều quan trọng là tránh các hoạt động thụ động như lướt mạng xã hội.

Các chuyên gia khuyên bạn hãy tắt các thông báo không cần thiết và sử dụng chế độ “không làm phiền” một cách hiệu quả, đặc biệt là trước khi đi ngủ. Tốt hơn nữa, nếu được, hãy để điện thoại của bạn ở một căn phòng khác.

2. Nói không với “đa nhiệm”

Nhiều người lầm tưởng rằng làm nhiều việc cùng lúc sẽ hiệu quả hơn. Trái lại, các nghiên cứu cho thấy việc này làm giảm hiệu suất và gia tăng mệt mỏi tinh thần.

“Hãy chỉ làm một việc trong một thời điểm” - tiến sĩ Nye đưa ra lời khuyên. “Hãy tập trung vào một việc ngay tại lúc đó, và tăng dần thời lượng theo thời gian”.

Phương pháp Pomodoro - làm việc trong khoảng 25-30 phút rồi nghỉ ngắn 5 phút - là một trong những công cụ đơn giản mà hiệu quả giúp rèn luyện sự tập trung.

3. Thiết lập mục tiêu rõ ràng từ sở thích cá nhân

Không chỉ cần một sở thích, mà còn cần một mục tiêu cụ thể để bản thân hướng tới. Việc luyện đàn, học vẽ hay chơi thể thao với mục tiêu rõ ràng sẽ giúp não bộ của bạn duy trì trạng thái tập trung lâu dài.

“Đừng ép mình bắt đầu bằng những cuốn sách học thuật nặng nề” - giáo sư Lustig khuyên. “Nếu bạn thích tiểu thuyết tình cảm, cứ bắt đầu từ đó. Bạn thích gì thì hãy cứ làm với mục tiêu cụ thể. Hãy nhớ, quan trọng là bạn đang xây dựng lại khả năng chú ý của mình”.

Tập trung – một kỹ năng có thể rèn luyện

Suy giảm khả năng chú ý không phải là điều không thể đảo ngược. Theo các chuyên gia, sự tập trung cũng giống như cơ bắp – nếu luyện tập thường xuyên, nó sẽ phát triển. Ngược lại, nếu bỏ bê, nó sẽ yếu dần đi.

“Chìa khóa nằm ở sự chủ động” - bác sĩ Ziffra nhấn mạnh. “Chúng ta phải đối xử với sự tập trung như một kỹ năng – cần được luyện tập, bảo vệ và phát triển liên tục”.

Trong thời đại công nghệ hiện nay, việc giữ được khả năng tập trung sâu chính là một lợi thế cạnh tranh – không chỉ trong công việc, học tập mà còn trong chất lượng cuộc sống. Chúng ta không thể thay đổi thế giới có quá nhiều sự kích thích xung quanh, nhưng hoàn toàn có thể thay đổi cách chúng ta phản ứng với nó.