“Đến nay, công chúng yêu thơ đã nhận ra và yêu mến cái vị riêng của thơ Nguyễn Đình Thi” - nhà phê bình Vũ Quần Phương nhận định tại Hội thảo khoa học toàn quốc Di sản văn hóa, văn nghệ của Nguyễn Đình Thi cho hôm nay nhân kỷ niệm 100 năm Ngày sinh của nhà văn hóa lớn, nghệ sĩ tài năng Nguyễn Đình Thi (20.12.1924 - 20.12.2024). Ý kiến này nhận được sự đồng tình của đông đảo nhà nghiên cứu, nhà khoa học, nhà lý luận, phê bình tại hội thảo.
Riêng với thơ, Nguyễn Đình Thi dành tâm huyết đặc biệt, ông đã cùng thơ đi qua những thăng trầm của lịch sử, đất nước. Nhà phê bình Vũ Quần Phương phân tích cách đây hơn 60 năm, những bài thơ đầu đời của Nguyễn Đình Thi khi ấy đã thành đề tài phê phán trong giới văn nghệ. Ông bị phê thiếu tính đại chúng, công nông binh khó hiểu.
Ngày nay, những quan niệm đơn giản về chức năng xã hội của thơ không còn tồn tại, trí tuệ công nông binh nâng cao, phương hướng thơ lấy trí tuệ để khám phá tâm trạng, lắng nghe những diễn biến tinh tế trong lòng người, dùng cảm xúc để đạt đến khải quát trí tuệ, của Nguyễn Đình Thi càng bộc lộ ưu thế.
Nguyễn Đình Thi đã tạo ra một phong cách mới mẻ, vừa kế thừa tinh hoa cổ điển của cha ông, vừa phát huy phẩm chất lãng mạn của thời Thơ Mới, vừa tạo ra một cách tư duy thơ hiện đại đậm chất trí tuệ và giàu cảm xúc nội tâm.
“Thơ Nguyễn Đình Thi với đặc trưng là bài thơ ít câu, câu thơ ít chữ nhưng lại nhiều vang động và ấn tượng. Cảnh trong thơ Nguyễn Đình Thi là cảnh gợi cảm xúc, ít nét lại kiệm màu nhưng gợi mở tưởng tượng như thủ pháp tranh thủy mặc. Thơ Nguyễn Đình Thi giàu nghĩ ngợi. Nghĩ nhiều nên nói ít và do nói ít nên người đọc phải nghĩ nhiều. Nhưng nghĩ trong thơ không phải là cái nghĩ nhăn trán khi giải câu đố.
Lắng nghe giác quan mình để bắt lấy cảm giác, tình cảm đại diện cho cả một thời, một thuở, đòi hỏi cái cá thể mình phải tắm vào không khí của đại cuộc, phải là người của đại cuộc. Trí tuệ trong thơ Nguyễn Đình Thi ít tư biện duy lý chính là nhờ sự nhập cuộc sâu đằm ấy”, nhà phê bình Vũ Quần Phương nói.
Nhìn lại đường thơ của Nguyễn Đình Thi, với những bài và những tập thơ bắt đầu từ tập Người chiến sĩ (1956), qua Dòng sông xanh (1974), Tia nắng (1983), Trong cát bụi (1992) đến Sóng reo (2001), GS. Phong Lê cho rằng, đó thực sự là “một sự nghiệp lớn, đủ làm nên tầm vóc một chân dung thơ thế kỷ XX trong gắn nối hai giai đoạn trước và sau 1945.
Còn cần kể thêm sự ra đời rất sớm trường ca Bài thơ Hắc Hải (1958) và truyện thơ Mẹ con đồng chí Chanh trước đó (1956) như là một khởi đầu rất ấn tượng mà những người kế tục sẽ là Tố Hữu, Thanh Tịnh, Thu Bồn, Hữu Thỉnh, Thanh Thảo, Nguyễn Khoa Điềm…
Theo Chủ tịch Hội đồng Lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật Trung ương, PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ, những tác phẩm bất hủ của Nguyễn Đình Thi là minh chứng sinh động cho tình yêu thương, gắn bó tha thiết với đất nước, con người Việt Nam “vất vả, đau thương tươi thắm vô ngần”, “rũ bùn đứng dậy sáng lòa”...
Đó là cá tính sáng tạo mạnh mẽ, bản lĩnh tiên phong, trăn trở tìm tòi hướng đi mới trong thơ Việt Nam hiện đại. Chính những đổi mới và những tìm tòi thể nghiệm táo bạo này đã khiến thơ ông trở thành đề tài gây sự chú ý, nhất là những cuộc tranh luận suốt một thời gian dài.
“Và ông đã tạo ra những khác biệt, giọng điệu, phong cách riêng của thơ tự do, phóng khoáng, hào sảng, đằm thắm, suy tưởng, ám ảnh. Cho đến nay, thế hệ các nhà thơ trẻ Việt Nam đã, đang kế thừa và phát huy những thành tựu và hướng tìm tòi của nhà thơ Nguyễn Đình Thi”, PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ nhận định.
