Ngòi nổ chôn vùi hy vọng về Nhà nước Palestine

Bộ trưởng Tài chính cực hữu Bezalel Smotrich mới đây cho biết, chính phủ Israel sẽ thúc đẩy dự án xây dựng lâu nay bị đình trệ ở khu vực phía Đông Jerusalem, dự kiến được phê duyệt trong tuần tới. Ông gọi đây là câu trả lời của Israel trước làn sóng nhiều quốc gia tuyên bố ý định công nhận Nhà nước Palestine.

“Họ sẽ nói về giấc mơ Palestine, còn chúng tôi sẽ tiếp tục xây dựng thực tế Do Thái. Thực tế này sẽ vĩnh viễn chôn vùi ý tưởng về một Nhà nước Palestine”, ông Smotrich nhấn mạnh.

Khu định cư - mấu chốt nhạy cảm

Các khu định cư Do Thái tại Bờ Tây là những làng, thị trấn và thành phố được xây dựng trên vùng đất mà Liên Hợp Quốc và cộng đồng quốc tế xác định cho một Nhà nước Palestine tương lai. Gần như toàn bộ cộng đồng quốc tế coi việc mở rộng các khu định cư là rào cản chính đối với đàm phán hòa bình Israel - Palestine.

Theo tổ chức giám sát Peace Now, tính đến năm ngoái, có 141 khu định cư đang tồn tại tại Bờ Tây.

Trọng tâm của kế hoạch xây dựng khu định cư lần này của Israel là dự án E1, vốn bị đóng băng nhiều thập kỷ vì sự phản đối kịch liệt từ quốc tế. Nếu được triển khai, dự án sẽ nối Jerusalem với khu định cư Maale Adumim, khiến việc thiết lập Thủ đô Palestine tại Đông Jerusalem trở nên bất khả thi. Dự án cũng sẽ chia cắt Bờ Tây, chấm dứt khả năng hình thành một Nhà nước Palestine có lãnh thổ liền mạch.

Vi phạm luật pháp quốc tế?

Theo luật pháp quốc tế, các khu định cư của Israel tại Bờ Tây bị coi là bất hợp pháp. Nghị quyết 2334 của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc năm 2016 khẳng định chúng là “sự vi phạm trắng trợn” và “không có giá trị pháp lý”. Tuy nhiên, nhiều nghị quyết trong quá khứ hầu như không ngăn được Israel tiếp tục mở rộng định cư.

Chính sách của Mỹ cũng có ảnh hưởng lớn. Trong nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Donald Trump, Washington đã đảo ngược quan điểm lâu nay, cho rằng các khu định cư “không mâu thuẫn” với luật pháp quốc tế. Chính quyền Tổng thống Joe Biden sau đó cũng giữ nguyên lập trường này.

Sau cuộc tấn công do Hamas tiến hành ngày 7/10/2023, Israel đẩy nhanh tốc độ mở rộng các khu định cư. Tháng 5 vừa qua, Chính phủ Israel phê duyệt kế hoạch lớn nhất kể từ Hiệp định Oslo hơn 30 năm trước, với 22 khu định cư mới, bao gồm nhiều khu vực nằm sâu trong Bờ Tây và tại các khu vực mà trước đây Israel đã rút khỏi. Một người phát ngôn của chính quyền Palestine đã lên án kế hoạch này là “một sự leo thang nguy hiểm và là một thách thức đối với tính hợp pháp và luật pháp quốc tế”.

“Chôn vùi ý tưởng về Nhà nước Palestine”?

Tuyên bố mới nhất của Bộ trưởng Tài chính cực hữu Bezalel Smotrich về đẩy mạnh xây dựng khu định cư đang vấp phải phản ứng dữ dội của Palestine và cộng đồng quốc tế.

Hội đồng Quốc gia Palestine gọi đây là “kế hoạch có hệ thống nhằm chiếm đất, Do Thái hóa và áp đặt luận điểm tôn giáo vào cuộc xung đột”. Chủ tịch Rawhi Fattouh nhấn mạnh, đây là một phần của “chính sách sáp nhập từng bước” đi kèm bạo lực từ phía người định cư đối với người Palestine.

Tổ chức Peace Now cảnh báo đây là “đòn chí tử đối với tương lai Palestine và giải pháp hai nhà nước”, trong khi Tổ chức Ir Amim thì lo ngại dự án sẽ gây suy thoái nhanh chóng về kinh tế, xã hội cho người Palestine, từ đó dẫn đến bất ổn và bạo lực leo thang.

“Có một giải pháp cho cuộc xung đột Israel - Palestine và cho cuộc chiến khủng khiếp ở Gaza, đó là việc thành lập một nhà nước Palestine bên cạnh Israel. Các động thái của Chính phủ Israel đang đẩy tất cả ra xa hơn khỏi giải pháp này và đảm bảo sẽ còn nhiều năm đổ máu phía trước”, tuyên bố của Peace Now nhấn mạnh.

Ngoại trưởng Anh David Lammy đã lên án kế hoạch của Israel là “sự vi phạm trắng trợn luật pháp quốc tế” và yêu cầu Israel lập tức dừng lại. Cao ủy Đối ngoại Liên minh châu Âu (EU) Kaja Kallas cũng cảnh báo, việc mở rộng khi định cư “làm suy yếu thêm giải pháp hai nhà nước” và “thổi bùng căng thẳng trên thực địa”.

Trong khi đó, phản ứng từ Mỹ thận trọng hơn. Bộ Ngoại giao Mỹ không trực tiếp lên án kế hoạch mà nhấn mạnh sự cần thiết duy trì ổn định ở Bờ Tây. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ cho rằng, một Bờ Tây ổn định vừa giúp Israel an toàn, vừa phục vụ mục tiêu hòa bình trong khu vực.

Một tương lai mong manh

Kế hoạch mở rộng khu định cư mới của Israel ở Bờ Tây phản ánh xu hướng cứng rắn ngày càng rõ trong chính sách của Chính phủ Thủ tướng Benjamin Netanyahu. Trong khi phong trào định cư coi đây là sự khẳng định “quyền lịch sử”, phía Palestine và phần lớn cộng đồng quốc tế nhìn nhận nó như một bước đi nguy hiểm, đe dọa khả năng đạt được hòa bình bền vững.

Ở thời điểm hiện tại, giải pháp hai nhà nước, vốn được xem là lối thoát cho cuộc xung đột kéo dài nhiều thập kỷ giữa Israel và Palestine đang trở nên xa vời hơn bao giờ hết. Nếu kế hoạch của Israel được triển khai, không chỉ triển vọng thành lập Nhà nước Palestine bị “chôn vùi”, mà tình hình an ninh tại Trung Đông cũng có nguy cơ bước vào vòng xoáy căng thẳng và bạo lực mới.