Nghệ thuật trong kỷ nguyên số
Với những tác động của công nghệ đến các thực hành sáng tạo thời gian gần đây, New media art (nghệ thuật đa phương tiện/nghệ thuật truyền thông mới) không còn là một khái niệm xa lạ với nghệ thuật đương đại Việt Nam. Loại hình này đang dần vượt lên những phản chiếu đơn thuần sự phát triển của khoa học - công nghệ để trở thành một phương thức bày tỏ ý kiến cá nhân và khơi gợi đối thoại tiềm năng giữa các giá trị truyền thống và hiện đại.
Từ những năm 1960, các nghệ sĩ đã bắt đầu thử nghiệm với những công nghệ mới như video, máy tính. Tuy nhiên, phải đến những năm 1990, khi internet trở nên phổ biến và công nghệ số phát triển mạnh mẽ, nghệ thuật đa phương tiện mới thực sự bùng nổ. Từ đó đến nay, thế giới chứng kiến sự phát triển chóng mặt về công nghệ thông tin và truyền thông. Cùng với đó, nghệ sĩ trên khắp thế giới cũng bắt đầu thực hành với những công nghệ và công cụ mới như internet, robot, 3D, thực tế ảo… mà kỷ nguyên công nghệ này đã và đang trao cho họ. Sau một thời gian, những tác phẩm và nghệ sĩ của loại hình này đã được công chúng đón nhận như một sự giao thoa giữa nghệ thuật và công nghệ.
Tại trò chuyện “Nghệ thuật đa phương tiện và Tiềm năng đối thoại cùng mỹ thuật đương đại” cuối tuần qua, nghệ sĩ Cẩm - Anh Lương giải thích, New media art bao hàm nhiều cách tiếp cận thực hành nghệ thuật, nhưng thường được hiểu là những hình thức nghệ thuật gắn liền chặt chẽ với công nghệ của thời đại số, ví dụ như nghệ thuật vi tính, âm nhạc điện tử, mạng xã hội, nhiếp ảnh kỹ thuật số, nghệ thuật mạng (Net - art), trò chơi điện tử, sắp đặt tương tác và các dự án sử dụng công nghệ thực tế ảo hoặc thực tế ảo tăng cường… Đây là các dạng thức nghệ thuật được tạo ra bởi hoặc chuyển đổi bằng các phương tiện mới và công nghệ số, khác với các phương tiện nghệ thuật thị giác truyền thống.
Sống và làm việc tại Berlin, Đức, nghệ sĩ Cẩm - Anh Lương cho biết, thực hành của cô thường kết hợp các phương tiện, chất liệu có tính phức hợp, sắp đặt tương tác, nhập vai, thực tế ảo và kể chuyện tập thể nhằm khám phá sự giao thoa giữa nghệ thuật, công nghệ và xã hội.
Trong khi đó, Jo (Ngô Kỳ Duyên) - nghệ sĩ thực hành đa phương tiện đến từ thành phố Hồ Chí Minh, làm việc với hình ảnh chuyển động, thực tế ảo và thực tế ảo tăng cường, và gần đây là âm thanh. Các thực hành của cô hướng đến việc tiếp cận khán giả rộng hơn qua những hình thức tường thuật mạnh mẽ, kết hợp công nghệ và mở rộng sáng tạo ngoài khuôn khổ truyền thống. Cô đã dành 3 năm để thực hiện và cho ra mắt tác phẩm “Đây là Sài Gòn!” dựa trên sự quan sát về thành phố, thiên nhiên xung quanh, tạo ra một tác phẩm mang chất thơ về vùng đất này. Cô đặt vào trung tâm tác phẩm những biểu tượng, đồ vật của lối sống xưa đang dần mất đi trong đời sống hiện đại. Tuy nhiên, không ghi chép như một bộ phim tài liệu, tác phẩm cũng thể hiện khám phá của cô với công nghệ và kỹ thuật số…
Công cụ biểu đạt bản sắc, tiếng nói riêng
Trên thế giới, New media art đã phát triển mạnh mẽ và đa dạng, với nhiều hình thức và phong cách khác nhau. Tại Việt Nam, đây vẫn còn là một lĩnh vực khá mới mẻ, nhưng đang có những bước phát triển đáng khích lệ. Các nghệ sĩ trẻ Việt Nam đã bắt đầu tiếp cận và thử nghiệm với các công nghệ mới, tạo ra những tác phẩm độc đáo. Gần đây có các triển lãm như “Dòng chảy Hà Nội” giới thiệu những tác phẩm sắp đặt nghệ thuật và trình diễn ánh sáng từ nghệ sĩ thị giác Cao Hoàng Long; “Trở về” giới thiệu sắp đặt đa phương tiện, kết hợp hình ảnh và video của Lê Ngọc Thanh và Lê Đức Hải; “See your Tết Sound” với các phương tiện nghệ thuật mới được áp dụng từ 25 nghệ sĩ đến từ Việt Nam và quốc tế…
Nhiều triển lãm gần đây cũng chứng kiến sự pha trộn đáng kể giữa nghệ thuật đa phương tiện và mỹ thuật truyền thống. Các nghệ sĩ kết hợp nghệ thuật truyền thống như hội họa, điêu khắc và nhiếp ảnh với các công nghệ kỹ thuật số như video, âm thanh, VR và AR. Sự kết hợp này đã mở ra những con đường mới để thể hiện nghệ thuật, cho phép khám phá các khía cạnh của thời gian, không gian và tương tác theo những cách độc đáo. Các nghệ sĩ có thể tận dụng các công cụ sáng tạo và truyền tải thông điệp của mình.
Với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ và sự sáng tạo không ngừng của các nghệ sĩ trẻ, nghệ thuật đa phương tiện tại Việt Nam hứa hẹn sẽ có những bước tiến mạnh mẽ. Theo nghệ sĩ Cẩm - Anh Lương, công nghệ, trí tuệ nhân tạo (AI) ngày càng phổ biến, làm cho mọi người bình đẳng hơn trong thể hiện nghệ thuật. Nghệ sĩ cần biết sử dụng công cụ này hiệu quả, nhưng cá tính, sự biểu đạt cá nhân thì khó có thể thay thế.
"Quan trọng vẫn là câu chuyện thể hiện trong tác phẩm. Điều này khẳng định rằng, dù công nghệ phát triển đến đâu, bản sắc và tiếng nói cá nhân của nghệ sĩ vẫn là yếu tố then chốt, tạo nên giá trị đích thực cho nghệ thuật", nghệ sĩ Cẩm - Anh Lương khẳng định.
