Ngành sầu riêng cần thiết lập hệ thống giám sát chất lượng từ gốc

Phát triển quá "nóng", sầu riêng phơi bày nhiều điểm yếu

Tại Hội thảo "Phát triển bền vững ngành hàng sầu riêng" do Báo Tiền Phong tổ chức ngày 10/6, ông Nguyễn Quang Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, cho biết, sau hai năm ký nghị định thư với Trung Quốc, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng tăng vọt từ 2 tỷ USD năm 2023 lên trên 3,2 tỷ USD trong năm 2024, chiếm 45 - 47% tổng giá trị xuất khẩu toàn ngành rau quả. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng "nóng" cũng kéo theo nhiều hệ lụy.

Liên quan đến việc sầu riêng tồn dư, nhiễm Cadimi, ông Hiếu cho biết, ngay sau khi nhận được cảnh báo từ các bên, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật đã chủ động điều tra quy mô lớn ở những vùng trồng có nguy cơ cao. Nguyên nhân đầu tiên được xác định là do yếu tố tự nhiên, khách quan: Cadimi tích lũy dần trong đất theo thời gian, đặc biệt trong quá trình canh tác kéo dài. Nguyên nhân thứ hai là do việc sử dụng phân bón chưa phù hợp, thậm chí lạm dụng trong sản xuất, nhất là khi trồng sầu riêng trái vụ.

Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam (VINAFRUIT) Đặng Phúc Nguyên nhận định, quá trình canh tác chạy theo năng suất, thiếu kiểm soát đầu vào đã vô tình đưa các yếu tố rủi ro vào chuỗi sản xuất. Sự cố hiện tại đã phơi bày những điểm yếu cố hữu của một ngành hàng phát triển quá “nóng”, như: thiếu kiểm soát toàn diện chuỗi cung ứng, từ vật tư đầu vào (phân bón, thuốc bảo vệ thực vật), đến quy trình canh tác tại vườn và xử lý sau thu hoạch. Sản xuất chạy theo số lượng, diện tích mở rộng ồ ạt, năng suất được ưu tiên nhưng các tiêu chuẩn chất lượng bền vững chưa được chú trọng đúng mức. Ngoài ra, việc quản lý và sử dụng mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói vẫn còn lỏng lẻo dẫn đến tình trạng khi một lô hàng vi phạm, uy tín không chỉ của một vùng mà cả quốc gia có thể bị ảnh hưởng.

"Đây là bài kiểm tra khắc nghiệt về năng lực quản lý chất lượng, uy tín thương hiệu và sự bền vững của hoạt động xuất khẩu nông sản chủ lực", ông Nguyên nhấn mạnh.

Mở rộng mạng lưới phòng xét nghiệm đạt chuẩn quốc tế

Trước tình hình cấp bách, để lấy lại niềm tin và đưa ngành sầu riêng về với quỹ đạo phát triển bền vững, Tổng Thư ký VINAFRUIT Đặng Phúc Nguyên cho rằng, cần thiết lập hệ thống giám sát chất lượng từ gốc, tăng cường kiểm nghiệm tại cơ sở sản xuất sầu riêng.

Theo đó, cần xây dựng các chương trình giám sát an toàn thực phẩm và kiểm dịch thực vật ngay từ vườn trồng và cơ sở đóng gói, mở rộng danh sách kiểm soát; nâng cao năng lực cho hệ thống phòng xét nghiệm đạt chuẩn quốc tế tại các vùng trồng trọng điểm. Đồng thời, xem xét, ban hành các quy định và chế tài đủ mạnh để xử lý hành vi vi phạm chất lượng, an toàn thực phẩm và gian lận thương mại. Nếu tổ chức được một hệ thống “lọc” hàng hóa tại vườn một cách hiệu quả, Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ có cơ sở vững chắc để đàm phán với hải quan Trung Quốc về việc mở “luồng xanh” thông quan nhanh cho sầu riêng Việt Nam, giảm thiểu rủi ro bị trả hàng.

Về lâu dài, theo ông Nguyên, cần quy hoạch vùng trồng tập trung, bền vững; siết chặt quản lý mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói; kiểm soát chặt chẽ vật tư đầu vào; thay đổi quy trình canh tác và xây dựng thương hiệu quốc gia cho sản phẩm sầu riêng.

Chia sẻ kinh nghiệm kinh doanh nông sản, đặc biệt tại thị trường Trung Quốc, bà Nguyễn Thị Thành Thực, Chủ tịch HĐQT kiêm Tổng Giám đốc Công ty CP Công nghệ phần mềm Auto Agri, cho rằng: các tiêu chí như Cadimi hay vàng O chỉ là một phần nhỏ trong hệ tiêu chuẩn kỹ thuật mà các thị trường nhập khẩu áp dụng. Do đó, cần có sự chuẩn bị chủ động, đặc biệt là tăng cường tuyên truyền, giám sát và kiểm soát việc sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật để đảm bảo chất lượng và an toàn thực phẩm.

Đặc biệt, vùng trồng trọng điểm như Tây Nguyên cần được đầu tư mạnh vào công nghệ vi sinh để giải quyết các bài toán căn cơ của nông nghiệp Việt Nam. Đầu tư công nghệ bảo quản sau thu hoạch cũng cần được chú trọng. Ngoài ra, cần cân nhắc khả năng chế biến sâu thay vì chỉ xuất khẩu sầu riêng tươi, tránh lãng phí nguyên liệu đắt giá.

Ông Nguyễn Đỗ Dũng, Tổng Giám đốc Công ty Công nghệ Nông nghiệp Enfarm, cho biết, doanh nghiệp đã xây dựng bản đồ đất đai rủi ro nhiễm Cadimi, giúp giảm 70% số mẫu cần xét nghiệm. Enfarm cũng đang hỗ trợ miễn phí việc xét nghiệm đất và tư vấn cải tạo. “Chúng tôi rất mong được phối hợp với các cơ quan để triển khai sâu rộng, bởi công nghệ đã sẵn sàng. Vấn đề không còn là kỹ thuật mà là pháp lý và cơ chế bảo vệ uy tín cho những người làm đúng. Còn ba tháng nữa là đến vụ sầu riêng quan trọng, giải pháp đã có, nền tảng đã có, chi phí xét nghiệm đã giảm, nếu có sự phối hợp quyết liệt, chúng ta hoàn toàn có thể cùng nhau thành công”, ông Dũng nhấn mạnh.