Ngăn chặn tình trạng “núp bóng sở hữu”

Chưa có quy định pháp luật về nhận diện chủ sở hữu hưởng lợi

Chủ sở hữu hưởng lợi của doanh nghiệp là cá nhân/nhóm cá nhân có quyền chi phối hoặc kiểm soát doanh nghiệp trên thực tế thông qua việc trực tiếp sở hữu vốn điều lệ của doanh nghiệp hoặc gián tiếp thông qua người khác.

Thực tế cho thấy, các thông lệ quốc tế về quản trị doanh nghiệp đều đặt ra yêu cầu minh bạch hóa thông tin về chủ sở hữu hưởng lợi. Việc nhận diện CSHHL và cung cấp thông tin về CSHHL còn là những biện pháp quan trọng để phòng, chống các hành vi gian lận thương mại, trốn thuế, tham nhũng, rửa tiền và tài trợ khủng bố.

Báo cáo Đánh giá tác động chính sách của Đề nghị xây dựng Luật Doanh nghiệp (sửa đổi) đã chỉ rõ, thực tế Việt Nam đã phát sinh tình trạng “núp bóng sở hữu” cũng như nhiều vụ việc tổ chức, cá nhân kiểm soát doanh nghiệp theo cách thức thiếu minh bạch, lạm dụng vị thế kiểm soát doanh nghiệp để thực hiện các hành vi tham nhũng, rửa tiền và các hành vi vi phạm pháp luật khác. Điều này, không chỉ gây thiệt hại cho các nhà đầu tư, người dân, khách hàng và cộng đồng xã hội mà còn trực tiếp làm giảm niềm tin, tăng rủi ro và ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của cộng đồng doanh nghiệp nói riêng, của nền kinh tế nói chung.

Việt Nam là quốc gia đã cam kết hành động quốc gia về phòng, chống rửa tiền, tài trợ khủng bố và tài trợ phổ biến vũ khí hủy diệt hàng loạt, trong đó có cam kết về việc xây dựng cơ chế và thực hiện các bước thu thập, lưu giữ, cập nhật thông tin chủ sở hữu hưởng lợi của doanh nghiệp. Do đó, chúng ta cần có quy định để thực hiện các cam kết quốc tế.

Để phòng, chống, khắc phục và xử lý những vấn đề bất cập nêu trên cần phải dựa trên cơ sở pháp lý về nhận diện CSHHL của doanh nghiệp cũng như cơ chế cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác và cập nhật về CSHHL. Tuy vậy, ngoài một số quy định có tính nguyên tắc áp dụng chung tại Luật Phòng, chống rửa tiền chưa có quy định pháp luật về nhận diện CSHHL của doanh nghiệp cũng như cơ chế thu thập, xử lý thông tin về CSHHL của doanh nghiệp.

Xây dựng khung pháp lý về chủ sở hữu hưởng lợi là cần thiết

Trước thực tế này, đặt ra yêu cầu chúng ta cần bổ sung quy định về CSHHL nhằm phù hợp với các nghĩa vụ thực hiện cam kết quốc tế của Việt Nam, phù hợp với chủ trương của Đảng và Nhà nước về việc hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật, tạo môi trường đầu tư kinh doanh thuận lợi, an toàn, tin cậy, bình đẳng cho doanh nhân, doanh nghiệp phát triển.

Trên cơ sở đó, dự thảo Luật Doanh nghiệp (sửa đổi) lần này sửa đổi theo hướng, bổ sung khái niệm về CSHHL của doanh nghiệp theo một trong những tiêu chí sau: cá nhân thực tế nắm giữ trực tiếp hoặc gián tiếp sở hữu từ 25% vốn điều lệ trở lên của doanh nghiệp; hoặc cá nhân trực tiếp hoặc gián tiếp được hưởng hơn 25% cổ tức hoặc lợi nhuận của doanh nghiệp; hoặc cá nhân cuối cùng có quyền chi phối hoạt động của doanh nghiệp.

Cùng với đó, dự thảo Luật cũng sửa đổi xác định rõ nghĩa vụ của doanh nghiệp và người có liên quan đối với vấn đề CSHHL theo hướng: Doanh nghiệp thực hiện đầy đủ, kịp thời nghĩa vụ về đăng ký doanh nghiệp, đăng ký thay đổi nội dung đăng ký doanh nghiệp, công khai thông tin về thành lập và hoạt động của doanh nghiệp; thu thập, cập nhật, lưu trữ thông tin về CSHHL. Doanh nghiệp chịu trách nhiệm về tính trung thực, chính xác của thông tin kê khai trong hồ sơ đăng ký doanh nghiệp, thông tin về CSHHL và các báo cáo; trường hợp phát hiện thông tin đã kê khai hoặc báo cáo thiếu chính xác, chưa đầy đủ thì phải kịp thời bổ sung, sửa đổi bổ sung các thông tin đó. Doanh nghiệp có nghĩa vụ thông báo cho cơ quan đăng ký kinh doanh thông tin về CSHHL tại thời điểm đăng ký thành lập. Trường hợp doanh nghiệp không có CSHHL tại thời điểm thành lập doanh nghiệp thì doanh nghiệp phải thông báo kịp thời trong thời hạn 10 ngày kể từ thời điểm phát sinh thông tin về CSHHL.

Cùng với đó, doanh nghiệp phải lưu giữ thông tin về CSHHL của doanh nghiệp tại trụ sở chính hoặc địa điểm khác được quy định trong điều lệ công ty. Thông tin về tất cả CSHHL phải được lưu giữ trong suốt quá trình hoạt động. Cá nhân là người quản lý doanh nghiệp hoặc người đại diện theo pháp luật phải có trách nhiệm lưu giữ các thông tin về CSHHL ít nhất 5 năm sau ngày doanh nghiệp giải thể, phá sản hoặc chấm dứt hoạt động.

Ngoài ra, dự thảo Luật bổ sung trách nhiệm của cơ quan đăng ký kinh doanh về việc yêu cầu doanh nghiệp báo cáo, cung cấp thông tin khi cần thiết nhằm phục vụ việc xác minh, đối chiếu thông tin CSHHL. Căn cứ thông tin được cung cấp, cơ quan đăng ký kinh doanh phải lưu trữ thông tin về tất cả CSHHL của doanh nghiệp trong suốt quá trình hoạt động và ít nhất 5 năm kể từ ngày doanh nghiệp giải thể, phá sản, chấm dứt hoạt động. Khi có thay đổi về CSHHL của doanh nghiệp, cơ quan đăng ký kinh doanh phải cập nhật và lưu trữ thời điểm bắt đầu và kết thúc vai trò của các CSHHL này. Cùng với đó, bổ sung quy định về trách nhiệm của CSHHL theo hướng chịu trách nhiệm cung cấp chính xác, đầy đủ các thông tin của mình cho doanh nghiệp để thực hiện nghĩa vụ kê khai thông tin về CSHHL theo quy định của pháp luật...

Việc bổ sung các quy định liên quan đến CSHHL là cần thiết khi chúng ta tham gia sân chơi quốc tế. Các quy định này nhằm giúp cho các cơ quan quản lý nhà nước nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế thông qua việc quản lý các thông tin về CSHHL. Ngoài ra, việc bổ sung các quy định này cũng giảm rủi ro cho các nhà đầu tư cho doanh nghiệp nhờ minh bạch hóa thông tin về sở hữu doanh nghiệp. Giảm nguy cơ gây hậu quả từ việc “núp bóng sở hữu” để chi phối doanh nghiệp theo các cách thức tiêu cực và thiếu minh bạch.

Khi chúng ta tham gia sân chơi toàn cầu, thì sự minh bạch thông tin về CSHHL sẽ tạo lập môi trường đầu tư kinh doanh an toàn, thuận lợi và minh bạch hơn. Cùng với đó, sẽ giúp cho các doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh bởi chính sức mạnh nội tại của mình.