Mức sinh những biến động khó lường

Nguồn: qdnd.vn

Mức sinh - những biến động khó lường

Phát biểu tại Lễ phát động Tháng Hành động quốc gia về dân số năm 2014, được tổ chức vào ngày 9.12 vừa qua, Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Viết Tiến nhấn mạnh: công tác dân số - kế hoạch hóa gia đình (DS - KHHGĐ) của Việt Nam đã đạt được những kết quả quan trọng như số con trung bình của mỗi cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ đã giảm từ 6,4 con năm 1960 xuống còn 2,1 con vào năm 2013; tỷ lệ tăng dân số bình quân năm giảm từ 3,5% năm 1960 xuống còn 1,05% năm 2013; quy mô dân số năm 2013 là 90 triệu người. Chính sách dân số của nước ta đã từng bước được điều chỉnh theo hướng bao quát toàn diện hơn, chú trọng vấn đề chất lượng dân số và cơ cấu dân số, góp phần đáng kể vào những thành tựu phát triển kinh tế - xã hội thời kỳ đổi mới.

Tuy nhiên, theo Thứ trưởng Nguyễn Viết Tiến, công tác DS - KHHGĐ vẫn đang phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức cả về quy mô dân số, cơ cấu dân số, chất lượng dân số, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển bền vững của đất nước. Đặc biệt, quy mô dân số lớn và vẫn tiếp tục tăng, mức sinh vẫn biến động khó lường, nhiều tỉnh, thành phố mức sinh còn cao chưa đạt mức sinh thay thế nhưng một số địa phương khác mức sinh giảm quá thấp gây bất lợi đối với sự phát triển kinh tế - xã hội.

Cụ thể, theo thống kê, vùng Đông Nam bộ và đồng bằng Sông Cửu Long có mức sinh thấp hơn nhiều so với mức sinh thay thế (1,5 - 1,6 con), một số tỉnh cũng đang trong tình trạng mức sinh thấp như TP Hồ Chí Minh (1,33 con), Đồng Tháp (1,57 con), Cần Thơ (1,58 con), Cà Mau (1,62 con), Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu (1,7 con)… Trong khi đó, các tỉnh miền núi phía Bắc, miền Trung và Tây Nguyên, tỷ suất sinh con rất cao. Nhiều tỉnh như: Hà Giang, Lai Châu, Hà Tĩnh, Đắk Lắk… có tổng tỷ suất sinh ở mức trên dưới 3 con; thậm chí có những nơi, đặc biệt là tại các cùng đồng bào dân tộc ít người, tình trạng sinh tới tận 6 - 7 con.

Liên quan đến mức sinh và quy mô dân số, theo dự báo, trong những năm tới, số phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ (15 - 49 tuổi) của nước ta vẫn còn tiếp tục tăng theo đà tăng dân số. Cụ thể sẽ tăng từ 24,3 triệu người (năm 2012) lên 25,6 triệu người (năm 2020) và đạt cực đại khoảng gần 26 triệu người năm 2027 - 2028. Số phụ nữ bước vào độ tuổi sinh đẻ tăng gấp khoảng 1,5 lần số phụ nữ bước ra độ tuổi này.

Mức sinh thấp hợp lý là bao nhiêu?

Theo dự báo của Liên Hợp Quốc, nếu để mức sinh tăng trở lại, tổng tỷ suất sinh của Việt Nam có thể lên tới 2,3 - 2,5 con/phụ nữ, đến năm 2050 quy mô dân số nước ta sẽ ở mức quá cao, khoảng 130 - 140 triệu người. Điều này sẽ gây ra các bất lợi đối với sự phát triển kinh tế - xã hội và cơ cấu nhân khẩu học của đất nước. Ngược lại, nếu để mức sinh giảm xuống quá thấp, tổng tỷ suất sinh chỉ khoảng 1,35 con/phụ nữ, đến năm 2050 quy mô dân số của Việt Nam sẽ vào khoảng 95 - 100 triệu người. Điều này dẫn đến suy giảm, thiếu nguồn lao động, giai đoạn cơ cấu “dân số vàng” ngắn lại, già hóa dân số diễn ra nhanh, bất lợi đối với sự phát triển của đất nước.

Dựa vào kết quả Tổng điều tra Dân số và Nhà ở năm 2009, Tổng cục Thống kê đã đưa ra 3 phương án: (1) mức sinh cao: để cho tốc độ tăng dân số cao, không điều chỉnh thì Việt Nam sẽ đạt dân số cực đại vào năm 2050 với quy mô dân số khoảng 120 triệu người; (2) mức sinh thấp: dân số Việt Nam sẽ đạt 100 triệu vào năm 2040; (3) mức sinh thấp hợp lý thì Việt Nam sẽ đạt quy mô dân số cực đại vào năm 2050, với khoảng 110 triệu dân.

Nhiều ý kiến cho rằng, nếu chọn phương án 1: mức sinh cao thì dân số nước ta sẽ quá đông, mật độ sẽ quá cao; tổng tỷ suất sinh có thể lên tới 2,3 - 2,5 con/phụ nữ. Điều này sẽ gây áp lực lớn đối với các lĩnh vực y tế, giáo dục, lao động, việc làm, lực cản đối với phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Còn nếu chọn phương án 2 thì mức sinh giảm xuống quá thấp và tổng tỷ suất chỉ khoảng 1,35 con/phụ nữ. Điều này sẽ dẫn đến dân số suy giảm, thiếu nguồn lao động, giai đoạn cơ cấu dân số “vàng” ngắn lại, già hóa dân số diễn ra nhanh… rất bất lợi đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong tương lai.

Phương án 3: mức sinh ở mức thấp hợp lý - đây là phương án được Tổng cục DS - KHHGĐ đề xuất - với tổng tỷ suất sinh khoảng từ 1,9 -  2,0 con/phụ nữ. Nhiều chuyên gia cho rằng, việc chủ động duy trì mức sinh thấp hợp lý để trong tương lai Việt Nam sẽ có được quy mô dân số phù hợp với diện tích lãnh thổ, một cơ cấu dân số hợp lý nhất; giảm dần được sự chênh lệch bất lợi về mức sinh giữa các địa phương, vùng miền; bảo đảm sự cân đối, hài hòa giữa các độ tuổi; duy trì tương đối ổn định tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động, kéo dài giai đoạn cơ cấu dân số vàng; làm chậm lại thời gian chuyển đổi từ giai đoạn già hóa dân số sang dân số già, có cơ hội phát triển các dịch vụ an sinh xã hội và phát huy, chăm sóc người cao tuổi tốt hơn; tạo điều kiện thuận lợi để khống chế sự gia tăng tỷ số giới tính khi sinh, sớm đưa trở lại mức cân bằng tự nhiên.

Tháng Hành động quốc gia về Dân số năm 2014 với chủ đề: Duy trì mức sinh thấp hợp lý vì sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước là một thông điệp kêu gọi mọi người cùng chung tay duy trì mức sinh thấp hợp lý để có được quy mô và cơ cấu dân số hài hòa nhất, tạo tiền đề vững chắc cho sự phát triển bền vững kinh tế - xã hội của đất nước trong cả hiện tại và tương lai.