Mặt nạ truyền thống và câu chuyện văn hóa

Giá trị văn hóa của đồ chơi dân gian

Chiếc mặt nạ ông địa với nụ cười tươi là một trong số ít món đồ chơi truyền thống vẫn phổ biến mỗi dịp Tết Trung thu hiện nay. Không đơn giản mang đến sự vui vẻ trong điệu múa lân của các bạn nhỏ, mặt nạ ông địa còn mang biểu tượng của văn hóa nông nghiệp, bởi nó gửi gắm hy vọng của nông dân về đất đai màu mỡ, khí hậu thuận hòa để cây cối xanh tốt, cây lúa phát triển, mùa màng bội thu. Trong các trò chơi dân gian còn có rất nhiều mặt nạ khác mang nhiều ý nghĩa như thế, như hình thỏ gắn với tích truyện chú cuội và chị Hằng, hay hình chó, hổ, trâu… là những con vật gần gũi với đời sống người Việt, nhưng ngày càng ít trong đời sống đương đại. 

Các bạn nhỏ tô màu mặt nạ giấy bồi

Họa sĩ, TS. Trang Thanh Hiền - giảng viên Trường ĐH Mỹ thuật Việt Nam cho rằng, để trao được kiến thức văn hóa truyền thống như thế cho con trẻ không có cách nào khác ngoài thông qua những trò chơi gắn với nghệ thuật, đồ chơi dân gian. Dự án Cùng bé sáng tạo mặt nạ Việt vui Tết Trung thu của TS. Trang Thanh Hiền ra đời và được duy trì nhiều năm qua đã có sức lan tỏa tốt và có thành công nhất định. Đến với chương trình, các bạn nhỏ được học cách bồi giấy làm mặt nạ, trang trí sáng tạo theo ý tưởng riêng. Đặc biệt, các bạn nhỏ được tiếp nhận nhiều thông tin về những chiếc mặt nạ truyền thống, ý nghĩa của chúng.

Mặt nạ không chỉ gắn với Trung thu mà còn liên quan đến nhiều dòng nghệ thuật thế giới như mặt nạ Phật giáo Malaysia, mặt nạ dân gian châu Phi… Mỗi chiếc mặt nạ đều chứa đựng dữ liệu văn hóa, rất có ích cho các bạn nhỏ. Bằng cách giới thiệu những kiến thức đó một cách có chọn lọc và lặp đi lặp lại sẽ tạo nên câu chuyện văn hóa, học mà chơi, chơi mà học. “Ngày nay, ngoài vui chơi cũng cần trang bị kiến thức về văn hóa. Những kiến thức đó không có cách nào ngoài việc đọc, tìm hiểu trong sách. Ngày càng có nhiều ấn phẩm liên quan đến trò chơi, văn hóa truyền thống, giúp phụ huynh có thể đồng hành với con trong việc tìm hiểu văn hóa truyền thống” - TS. Trang Thanh Hiền nhận định.

Tin tưởng, kỳ vọng với nghề

Gia đình Nguyễn Văn Hòa là những nghệ nhân cuối cùng của nghề làm mặt nạ giấy bồi tại Hà Nội. Anh Nguyễn Văn Hòa cho biết: “Gia đình tôi còn giữ được những chiếc khuôn mặt nạ có tuổi đời trên 40 năm. Vài năm nay tôi sáng tạo thêm một số mẫu mới như siêu nhân… để phù hợp với trẻ em hiện đại”. Hiện trong gia đình chỉ có vợ chồng anh Hòa làm nghề, cũng không biết truyền nghề cho ai. “Gần đây, nhờ báo chí, truyền hình đưa tin, nên mặt nạ giấy bồi được nhiều người biết, tạo cho chúng tôi động lực để tiếp tục giữ nghề và làm nghề. Chúng tôi sẵn sàng chia sẻ với những người muốn trải nghiệm, tìm hiểu, bởi đó là cách truyền nghề hiệu quả và rộng rãi nhất”.

Mỗi dịp Trung thu, những gian hàng mặt nạ giấy bồi vẫn nổi bật giữa muôn vàn đồ chơi và vẫn có lượng khách nhất định. Ngoài ra, những chương trình dạy cách làm mặt nạ giấy bồi gắn với giới thiệu nguồn gốc, ý nghĩa của chúng như dự án Cùng bé sáng tạo mặt nạ Việt cũng góp phần lưu giữ và phổ biến nét văn hóa truyền thống này, qua đó tạo điều kiện cho nghề làm mặt nạ phát triển. Theo nghệ nhân Nguyễn Văn Hòa, làm mặt nạ giấy bồi rất đơn giản, chỉ cần ít bìa, giấy trắng, hồ dán, khuôn có thể tự sáng tạo bằng các vật dụng xung quanh, vừa đơn giản, rẻ tiền, lại không lo bị chất độc hại. Đây là những lợi thế để mặt nạ giấy bồi có thể cạnh tranh với mặt nạ Trung Quốc khá phong phú trên thị trường. “Tôi tin nghề làm mặt nạ giấy bồi sẽ luôn tồn tại vì vẫn sẽ có những người yêu thích, có tâm và kiên trì với nghề truyền thống tiếp nối thế hệ chúng tôi để làm nghề và giữ nghề” - nghệ nhân Nguyễn Văn Hòa nói.