Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025 - bước đi đầu tiên trong hành trình tháo gỡ điểm nghẽn thể chế

Bài 1: Đòi hỏi từ thực tiễn nóng bỏng

Hệ thống pháp luật là trụ cột mềm của quốc gia - nơi thể chế hóa mọi chủ trương lớn của Đảng, phản ánh tầm vóc tư duy quản trị quốc gia hiện đại. Nhưng khi trụ cột ấy bộc lộ những “vết nứt” kéo dài, làm chậm nhịp phát triển, thì đổi mới là mệnh lệnh. Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025 ra đời trong bối cảnh đó và mang theo kỳ vọng mở khóa thể chế, kiến tạo hành lang pháp lý thông suốt, cùng đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới.

Nguyễn Văn Thắng, 45 tuổi, là giám đốc một doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực xây dựng, máy móc công trình. Những ngày này, anh hào hứng chờ Quốc hội thảo luận và thông qua dự thảo Nghị quyết về cơ chế xử lý khó khăn, vướng mắc do quy định của pháp luật.

“Nhiều năm qua, doanh nghiệp của tôi không ít lần rơi vào tình thế "tiến thoái lưỡng nan" chỉ vì những quy định pháp luật chồng chéo, thiếu thống nhất giữa các luật chuyên ngành. Mỗi cơ quan lại hiểu và áp dụng một cách khác nhau khiến doanh nghiệp vừa mất thời gian, vừa phát sinh chi phí”, anh Thắng chia sẻ và kỳ vọng Nghị quyết mới sẽ tạo ra một “kênh xử lý nhanh, rõ ràng, có tính pháp lý cao”, giúp doanh nghiệp không phải tự dò dẫm qua “rừng” quy định. “Chúng tôi không trông đợi ưu ái gì, chỉ mong có một hành lang pháp lý minh bạch, thống nhất và ổn định để yên tâm đầu tư, phát triển lâu dài”, anh Thắng nhấn mạnh.

Niềm hy vọng của anh Thắng và của cả cộng đồng doanh nghiệp sắp trở thành sự thật nhờ những quy định mới của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025. Luật cho phép Chính phủ ban hành văn bản quy phạm pháp luật để giải quyết các vấn đề cấp bách, quan trọng, cần thiết của đất nước; đồng thời quy định về xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật theo quy trình rút gọn và trong trường hợp đặc biệt. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng để Chính phủ xây dựng và trình Quốc hội dự thảo Nghị quyết về cơ chế xử lý khó khăn, vướng mắc do quy định của pháp luật để kịp thời xử lý những khó khăn, vướng mắc do quy định của pháp luật trong các lĩnh vực cần xử lý ngay để kịp thời khơi thông nguồn lực, thúc đẩy phát triển kinh tế, đưa pháp luật trở thành lợi thế cạnh tranh.

Đây chỉ là một trong rất nhiều quy định mang tính đột phá của Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2025. Có hiệu lực thi hành từ tháng 4/2025, Luật đã đổi mới căn bản và toàn diện về quy trình lập pháp, nhằm khắc phục những hạn chế trong công tác xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật thời gian qua.

“Những hạn chế kéo dài nhiều năm cần khẩn trương khắc phục”

Gần 10 năm kể từ khi Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015 có hiệu lực, bên cạnh những kết quả đạt được, cũng bộc lộ nhiều bất cập. Quy trình xây dựng luật kéo dài, cứng nhắc, thiếu linh hoạt; chính sách chưa được đặt đúng vị trí trong tiến trình xây dựng luật, còn chung chung, thiếu cụ thể; đánh giá tác động chính sách chưa thực chất. Bên cạnh đó, hệ thống chủ thể ban hành văn bản còn phân tán, nhiều tầng nấc, gây chồng chéo và thiếu nhất quán.

Đặc biệt, sự thiếu vắng cơ chế đủ linh hoạt khiến Chính phủ khó phản ứng nhanh với các tình huống phát sinh như dịch bệnh, thiên tai, biến đổi khí hậu, hay các biến động địa - kinh tế ngày càng phức tạp.

Trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong quy trình lập pháp cũng chưa đầy đủ, rõ ràng; kỷ luật, kỷ cương chưa nghiêm. Nhiều người đứng đầu cơ quan chủ trì soạn thảo chưa thật sự quan tâm đúng mức đến công tác xây dựng pháp luật, một “trụ cột mềm” nhưng mang tính quyết định trong quản trị quốc gia hiện đại.

Chính bởi những hạn chế này, nhiều chủ trương, định hướng lớn của Đảng chưa được thể chế hóa kịp thời hoặc nếu đã thể chế thì tính khả thi còn thấp. Sự thiếu đồng bộ, chồng chéo, rườm rà trong hệ thống pháp luật không chỉ gây khó khăn cho người dân, doanh nghiệp mà còn khiến lãng phí nguồn lực, kìm hãm động lực phát triển, chậm trễ trong phản ứng chính sách.

“Những tồn tại, hạn chế kéo dài đã nhiều năm cần khẩn trương khắc phục, không để cản trở phát triển, gây lãng phí, lỡ thời cơ phát triển của đất nước trong kỷ nguyên mới”, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh tại Phiên khai mạc Kỳ họp thứ Tám, Quốc hội khóa XV hồi tháng 10/2024.

Cùng tinh thần đó, tại cuộc làm việc với Ban Cán sự đảng Bộ Tư pháp vào tháng 11/2024, Tổng Bí thư tiếp tục khẳng định: “Để đất nước vững bước tiến vào kỷ nguyên mới, sớm hoàn thành thắng lợi các mục tiêu chiến lược mà Đảng đã đề ra, công tác xây dựng pháp luật đáp ứng yêu cầu thực tiễn nóng bỏng đang đòi hỏi ở tầm cao mới, thật sự tạo động lực mạnh mẽ cho phát triển…” (Thông báo số 108-TB/VPTW).

Đổi mới mạnh mẽ tư duy xây dựng pháp luật, đưa đất nước vào kỷ nguyên mới

Trước đòi hỏi cấp thiết từ thực tiễn phát triển đất nước và xu thế chuyển động nhanh của thời đại, Đảng và Nhà nước đã đặt quyết tâm chính trị cao trong việc đổi mới tư duy và phương pháp xây dựng pháp luật, hướng tới một hệ thống pháp luật hiện đại, hiệu quả, tạo nền tảng vững chắc cho phát triển bền vững, bao trùm.

Bộ Chính trị, trong Kết luận số 119-KL/TW ngày 20/1/2025 về định hướng đổi mới, hoàn thiện quy trình xây dựng pháp luật, đặt mục tiêu rõ ràng: “Mục tiêu hàng đầu của công tác xây dựng pháp luật trong thời gian tới là tạo lập hệ thống pháp luật hoàn thiện, bảo đảm nền tảng pháp lý vững chắc, tạo động lực mạnh mẽ, bứt phá cho phát triển, góp phần hoàn thành thắng lợi các mục tiêu chiến lược mà Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XIII đề ra, đưa đất nước vững bước tiến vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”.

Để thực hiện thành công mục tiêu này, “đòi hỏi phải đổi mới tư duy về xây dựng pháp luật, đổi mới mạnh mẽ quy trình xây dựng pháp luật theo hướng chuyên nghiệp, khoa học, kịp thời, khả thi, hiệu quả”.

Theo đó, Bộ Chính trị yêu cầu các cấp uỷ, tổ chức đảng và toàn bộ hệ thống chính trị phải tập trung thực hiện một loạt nhiệm vụ: đổi mới mạnh mẽ tư duy lập pháp; đơn giản hóa hệ thống pháp luật; phân định rạch ròi thẩm quyền giữa lập pháp và lập quy; xây dựng chương trình lập pháp của Quốc hội theo hướng linh hoạt, gắn với thực tiễn nhưng vẫn đảm bảo định hướng chiến lược dài hạn. Việc soạn thảo, ban hành văn bản quy phạm pháp luật cần đạt tới các chuẩn mực mới: dân chủ, chuyên nghiệp, khoa học, kịp thời, khả thi, hiệu quả, minh bạch, dễ tiếp cận, dễ áp dụng, tiết kiệm thời gian và chi phí.

Tinh thần đổi mới tư duy lập pháp cũng được Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh trong bài phát biểu tại Phiên khai mạc Kỳ họp thứ Tám, Quốc hội khóa XV: “Chuyển đổi tư duy xây dựng pháp luật theo hướng vừa đảm bảo yêu cầu quản lý nhà nước, vừa khuyến khích sáng tạo, giải phóng toàn bộ sức sản xuất, khơi thông mọi nguồn lực để phát triển… Dứt khoát từ bỏ tư duy không quản được thì cấm. Các quy định của pháp luật phải mang tính ổn định, có giá trị lâu dài. Luật chỉ quy định những vấn đề khung, những vấn đề có tính nguyên tắc, không cần quá dài. Những vấn đề thực tiễn biến động thường xuyên thì giao cho Chính phủ, địa phương quy định để bảo đảm linh hoạt trong điều hành”.

Đặc biệt, người đứng đầu Đảng ta nhấn mạnh yêu cầu “chân thực tiễn, bám thực tiễn” trong mọi bước đi lập pháp. “Đổi mới quy trình xây dựng tổ chức thực hiện pháp luật, bám sát thực tiễn, đứng trên mảnh đất thực tiễn Việt Nam để xây dựng các quy định pháp luật phù hợp, vừa làm vừa rút kinh nghiệm, không nóng vội nhưng không cầu toàn để mất thời cơ; lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm, chủ thể”, Tổng Bí thư khẳng định.

“

Yêu cầu “đổi mới tư duy, định hướng xây dựng pháp luật theo hướng vừa bảo đảm yêu cầu quản lý nhà nước, vừa khuyến khích sáng tạo, giải phóng toàn bộ sức sản xuất, khơi thông mọi nguồn lực phát triển” phù hợp với xu hướng lập pháp tiến bộ trên thế giới, giúp điều chỉnh các mối quan hệ xã hội một cách hiệu quả, đồng thời tạo lập môi trường thuận lợi để phát triển kinh tế, đổi mới sáng tạo và hội nhập quốc tế. Yêu cầu này cũng đòi hỏi sự thay đổi sâu sắc trong nhận thức và hành động của cả hệ thống chính trị, đặc biệt là đội ngũ làm luật, cán bộ công quyền”.

PGS.TS. Bùi Hoài Sơn, Ủy viên là ĐBQH chuyên trách tại Ủy ban Văn hóa và Xã hội

Mở đường cho tiến trình gỡ điểm nghẽn thể chế

Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật là đạo luật gốc quy định về thẩm quyền, quy trình xây dựng pháp luật. Do đó, tháo gỡ điểm nghẽn thể chế phải bắt đầu từ sửa đổi Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật với tư duy đổi mới mạnh mẽ như lãnh đạo Đảng, Nhà nước đã yêu cầu.

Trên diễn đàn Quốc hội, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh khẳng định: việc sửa đổi Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật là một nhiệm vụ có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Dự án Luật này không chỉ nhằm hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho quy trình xây dựng và ban hành pháp luật, mà còn thể hiện quyết tâm cụ thể hóa tư duy lập pháp đổi mới theo tinh thần chỉ đạo sâu sắc của Bộ Chính trị và lãnh đạo Đảng, Nhà nước trong thời gian gần đây.

“Đây cũng là một trong những luật đầu tiên để góp phần thể chế, cụ thể hóa chủ trương của Đảng trong việc tháo gỡ “điểm nghẽn của điểm nghẽn” trong công tác xây dựng thể chế pháp luật và góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, khơi thông nguồn lực, tạo điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế - xã hội trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”, người đứng đầu Bộ Tư pháp nhấn mạnh.

Quả thực, việc sửa đổi Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật mang tính “mở khóa” cho toàn bộ hệ thống pháp luật quốc gia.

Nói như TS. Nguyễn Sĩ Dũng, Nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội: “Soạn thảo một văn bản pháp luật thiếu sự dẫn dắt của lý thuyết lập pháp thực chất là làm theo kinh nghiệm hoặc theo phương pháp “thử” và “sai”. Mặc dù đây là cách làm đã được kiểm nghiệm và trong nhiều trường hợp tỏ ra có ích, hiệu quả của nó thường rất thấp, những tốn kém về thời gian, tiền của và công sức là điều khó tránh khỏi. Đó là chưa nói tới tình trạng các vấn đề của đất nước chậm được xử lý và ngày càng trở nên trầm trọng hơn”.

Ngược lại, khi quy trình ban hành pháp luật được cải tiến theo hướng dân chủ, khoa học, chuyên nghiệp và hiệu quả, không chỉ giúp khắc phục tình trạng chồng chéo, mâu thuẫn, bất cập trong hệ thống văn bản hiện hành mà còn mở rộng không gian sáng tạo thể chế, tăng tính linh hoạt trong quản lý và điều hành. Đây chính là nền tảng pháp lý để đưa những chủ trương lớn của Đảng thành hiện thực, thúc đẩy phát triển đất nước nhanh và bền vững.

“

“Mục đích sửa đổi Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật là nhằm kịp thời tháo gỡ những điểm nghẽn về thể chế; tiếp tục hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho việc xây dựng và vận hành hệ thống văn bản quy phạm pháp luật thống nhất, đồng bộ, minh bạch, khả thi, dễ tiếp cận, hiệu lực và hiệu quả, dễ áp dụng trên thực tế; khơi dậy mọi tiềm năng và nguồn lực, tạo động lực mới cho sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước trong kỷ nguyên mới”
Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh