Lời hứa của Hoàng đế (Phần cuối)
Truyện ngắn của Trần Thùy Mai
>> Lời hứa của Hoàng đế (Phần 1)
Thái hậu nhìn lại Ngọc Tú. Chiếc áo vải bên trong thòi cổ lên trên chiếc áo bào triều phục. Mái tóc đơn sơ. Khuôn mặt không son phấn chìm lỉm dưới chiếc mũ thếp vàng. Nhìn lại Ngọc Du, càng thương. Áo vàng mũ ngọc chỉ làm lộ rõ hai hốc mắt thâm quầng, đôi lông mày cau cau mệt mỏi, vẻ bất an lộ rõ trên thân dáng. Thái hậu chớp mắt, nhớ đến con rể ngày trước. Hồi đó, nó toàn chê chồng. Đến khi biết thương chồng thì chồng chỉ còn là nắm than đen cháy, được tướng địch thương tình chôn vùi nơi một góc thành Bình Định.
Ngọc Du không phải do Thái hậu sinh ra, nhưng bà cũng thương nàng như con đẻ. Bởi mẹ Ngọc Du, mới qua đời bốn năm trước, cũng là chị ruột Thái hậu. Hai chị em cùng lấy một chồng, sinh con trai con gái tất cả chín người, giờ chỉ còn lại hoàng đế và hai đứa chúng nó... Thái hậu thấy se lòng. Giờ hòa bình rồi, ai nấy đua nhau vui hưởng, bù lại những ngày khổ cực. Nhưng hai chị em nó còn gì để hưởng, còn gì để chờ trông?
Tối đến sau lễ mừng, nhà vua đến vấn an Thái hậu. Thái hậu nằm trên giường, mặt không giấu được vẻ đau đớn. Bệnh khớp đang hành hạ bà, bất chấp các thứ sâm nhung ngày ngày tẩm bổ. Thấy nhà vua, Thái hậu cố gượng đau, mỉm cười.
“Con biết không, đêm qua, mẹ nghe cung nữ xúm xít chỉ trỏ ngoài sân. Mẹ đòi ra xem... Có sao chổi con ạ. Điềm dữ. Điềm ứng vào mẹ đấy”.
Hoàng đế ngồi bên giường, nắm tay Thái hậu. “Mẹ đừng nói vậy. Hôm nay là ngày vui khánh thọ. Con thấy sắc diện mẹ hồng hào khỏe mạnh, còn cùng với chúng con hưởng phước của nước nhà lâu lắm. Mưa gió trăng sao là chuyện tự nhiên của trời đất, mẹ đừng nghĩ ngợi nhiều”.
Thái hậu không nói chuyện ấy nữa. Bà biết con trai không ngồi lâu bên mình, không thể phí thời gian vào những chuyện không ai phân xử được... “Con, cứ thỉnh thoảng đêm rằm là mẹ lại nằm mơ thấy mình đang ở phủ Phú Xuân ngày trước... Mẹ thấy cha con còn, Từ Phi cũng còn, chín đứa con còn đủ hết, đứa nào cũng nhỏ, chơi đá cầu rần rần trong vườn Cơ Hạ. Tỉnh ra mới nhớ, tất cả đi rồi, chỉ còn con với hai đứa gái góa...”
Nhà vua ôn tồn: “Mẹ đừng áy náy nhiều nữa. Thù xưa đã trả. Mẹ con mình cùng hưởng thiên hạ. Hai công chúa, con đều đã cấp tiền bạc, xây phủ đệ, hàng tháng sai người thăm hỏi...”
Thái hậu chống tay gượng dậy:
- Hai đứa nó đều có tâm nguyện, muốn cầu xin con...
- Xin mẹ cứ nói.
- Ngọc Tú thì muốn đi tu. Nó đã có ước nguyện từ khi Phúc Điển chết. Nó nguyện khi nào về lại được kinh thành thì xin xuống tóc vào chùa. Mười năm rồi, nó thỉnh cầu mãi mà con chưa chịu.
- Hồi mới về kinh, con cũng có ý trông sao chị nguôi ngoai dần, sẽ tìm đám tốt con cháu công thần để tái giá cho chị. Nhưng chị cứ khăng khăng không chịu, rồi tuổi lớn dần... Mẹ để con nghĩ thêm. Còn Chúa Nhì muốn gì?
Giọng nhà vua khi nói đến câu cuối có vẻ hơi gay gắt.
“Ngọc Du thì muốn xin bức thư mà chồng nó viết trước khi tuẫn tiết, để con cháu sau này chép vào gia phả...”
Vua cau hẳn mặt lại, nhưng không dám nói xẵng với mẹ. “Mẹ cũng biết tính Chúa Nhì đó, khi nhỏ Từ Phi quá cưng nên lúc nào cũng ương bướng...”
Thái hậu nín lặng một phút rồi nhẹ nhàng bảo:
- Mẹ nghĩ điều thỉnh cầu của nó cũng dễ chuẩn ưng thôi mà.
- Trẫm ngày đêm lo âu vì cả núi việc nước việc quân. Tiền đồ còn dài, cả triều đình lo toan không biết bao nhiêu chuyện. Các công chúa không có việc gì làm hay sao mà cứ bo bo những chuyện cũ...
Vua dừng lại, nhận ra mình lỡ lời đã xưng Trẫm với mẹ. Thái hậu làm như không nghe thấy:
- Ai cũng có tương lai để lo, còn chúng nó chẳng còn gì nữa.
- Sao lại không, sao Chúa Nhì không xin cho thằng Khánh, chúa xin cho nó bất cứ cái gì, triều đình cũng sẽ cấp cho. Nghe quan triều tâu lên, Võ Khánh không chịu học văn tập võ, toàn theo bạn lũ hoành hành, nhũng nhiễu dân chúng. Chúa Nhì lẽ ra phải chuyên tâm dạy con...
Thái hậu thấy nhà vua giận dữ, chỉ nhẹ nhàng đưa bàn tay xương xẩu vuốt nhẹ bàn tay con. “Con ạ, chuyện khuyên răn thằng Khánh có liên hệ với bức thư của cha nó... Chính vì vậy mà Chúa Nhì nó mới khẩn thiết xin...”
Võ Khánh bây giờ là đứa con cưng của cả nước, nhưng nó không chịu ngồi yên để hưởng mọi sự ưu đãi ấy. Nó muốn biết nó đã trở thành con côi như thế nào. Nó sục sạo cả lớp bụi dày thời gian, để nhìn thật rõ cái ánh lửa kinh hồn ở thành Bình Định ngày ấy.
Thật ngu xuẩn. Gia Long hoàng đế nghĩ thầm. Ngài cúi xuống thật ân cần: “Mọi chuyện cứ để con từ từ tính liệu. Việc tuy nhỏ, nhưng cũng phải bàn qua với các quan và các tôn thất. Xin mẹ cứ nghỉ ngơi, đừng lo nghĩ mà bệnh tới thân”.
Thái hậu nghĩ tới ngôi sao chổi mà bà thấy trên trời tối qua, trước ngày khánh thọ. “Chắc mẹ chẳng lo nghĩ cho các con của mẹ được bao nhiêu ngày nữa rồi”. Bất giác bà nắm chặt lấy bàn tay con trai, nắm chặt tưởng như không sao gỡ ra được, như níu lấy cuộc sống đang dần dần dang xa khỏi tấm thân già yếu.
Một Thái giám từ ngoài vào, quỳ tâu:
- Tâu hoàng thượng, các quan đang túc trực bên ngoài, chờ bệ hạ ban yến.
*
* *
Cung Trường Thọ trắng xóa. Trắng vì những hoa vải giăng trên ngưỡng cửa. Trắng vì tấm phan phấp phới dưới cây tre dựng trước sân cung. Tất cả những cánh cửa bàng khoa đã được tháo hết, rất nhiều cột được dựng thêm trên những hộc đá trước sân, vải trắng lợp lên rợp một vùng.
Và trắng, trên những ngọn đèn thất tinh leo lét trên áo quan gỗ trầm hương. Trước linh sàng, hoàng đế Gia Long phủ phục. Hiếu Khang Hoàng thái hậu đã ra đi, nhẹ nhàng không ai ngờ vào lúc rạng đông, khi dưới Ngự trù người ta còn chưa rửa dọn xong chén đũa sau bữa tiệc mừng thọ.
Nước mắt chảy ướt hai má nhà vua, thấm cả ngực chiếc áo xô trắng. Lâu lắm rồi ngài mới khóc thế này. Thuở trước, khi còn chiến tranh, ngài đã nhiều lần khóc nức nở mỗi lần một thủ hạ của mình nằm xuống. Họ nằm xuống nhiều vô kể, bây giờ điểm lại, có thể tập hợp thành một đoàn quân ma dài dằng dặc. Giờ ngài chỉ còn nhớ những lần đau đớn nhất. Như lần Chu Văn Tiếp, một tướng tài chết trận, Tiếp chết ngay bên cạnh ngài, giữa trận thua đau tan tác. Ngài cởi áo liệm cho Tiếp, xác vùi một góc rừng cạnh sông Mân Thiết. Cả nhà Tiếp năm anh em đều chết, chưa ai kịp có con nối dõi... Từ Phú Quốc, Thái hậu nghe Tiếp chết, ba ngày không nuốt được cơm cháo. Bây giờ mấy anh em Tiếp chắc đang đợi sẵn để đón người ở bến đò âm Dương rồi... Nghĩ vậy nước mắt nhà vua cứ trào ra, không cầm được.
- Bệ hạ, xin người nghỉ một lát, người quỳ đã hết một đêm rồi.
Nhà vua quay lại. Ngọc Du và Ngọc Tú trong áo xống xô gai. Lâu lắm rồi, mấy chị em mới gặp nhau gần sát thế này. “Chị ơi!” Nhà vua bất giác kêu lên. Ngài chợt cảm giác thấy rõ cái gia đình trước đây giờ chỉ còn ba chị em trên đời. Người mẹ chết, như một đài hoa vừa rụng, mỗi hạt hoa bắn ra từ đó sẽ trở thành một phần sống riêng rẽ. Ngọc Tú khóc rũ đi. Lâu lắm rồi, chị em mới gần nhau như thế. Nàng biết đây là những phút gần nhau cuối cùng... Giữa lúc ấy Ngọc Du phủ phục sát đất trước linh sàng để giấu đôi mắt khô. Hôm qua, khi Thái hậu vừa nhắm mắt, nàng đã khóc ngất. Nhưng giờ đây, trước hoàng đế, nàng không sao nhỏ được một giọt nước mắt nào. Lòng tự nhiên rần rần như có lửa cháy. Cái chết, có gì lạ đâu, cả đời nàng đã nhìn, đã nghe nói đến hàng trăm cái chết. Thảm khốc nhất là cái chết của chồng nàng. Ngọc Du đang quỳ mọp, bỗng cơn mê sảng lướt qua đầu, nàng ú ớ như nói mê: “Ôi, cứu tôi, nóng, nóng quá, nóng quá...”
*
* *
Hai năm sau, trước ngày hết tang Thái hậu.
Chúa Nhất Ngọc Tú và Chúa Nhì Ngọc Du lại ngồi kiệu từ Dương Xuân và Xuân Hòa xuôi sông Hương vào Đại Nội.
Đêm trước lễ Đại tường, hoàng đế ăn chay, nằm đất, suốt đêm ngài trằn trọc không ngủ.
Thấy cô bé cung nữ bưng trà đến gần, ngài ngước nhìn, hỏi:
- Mi tên chi? Sao ta thấy quen quen.
- Dạ, con tên Xiêm, là cháu gọi Lâm Thao Quận công Chu Văn Tiếp bằng cậu.
Nhà vua sực nhớ ra. Năm anh em Chu Văn Tiếp chết đi, còn một em gái là Chu Muội Nương, hai vợ chồng cô này theo vua đi tòng vong sang Vọng Các rồi sinh được một con gái ở đây. Thái hậu đặt tên cho là Xiêm, để ghi nhớ là sinh ở Xiêm. Thì ra lâu nay cô bé này đã lớn, đã được Thái hậu đem vào cung nuôi nấng. Vua thở dài: Thái hậu không quên một ai, giờ thì người đi rồi, cả cung đình này chẳng còn ai lo cho ai như người nữa.
“Tâu, Thái hậu đi xa rồi, thì đã có hoàng thượng, hoàng hậu và các hoàng phi nối chí người ạ”. Cô bé thỏ thẻ thưa.
Cả cung đình giờ đây ai lo phận nấy, kết thành những nhóm riêng, nguyên chuyện ai thừa kế ngai vàng cũng đã làm nảy sinh bao chuyện tranh tụng làm ngài đau đầu đau óc. “Này con, con biết tâm nguyện Thái hậu là gì không?”. “Con biết. Thái hậu muốn...”
Gia Long thở dài. “Thái hậu lo nghĩ cho hết mọi người, ta không thể nào bằng”. Vua phải thở dài, vì việc Ngọc Tú cầu xin tuy nhỏ nhưng lại khó chuẩn y. Triều đình mới lập đang chủ trương độc tôn quyền vua, cổ súy Nho giáo, khống chế việc truyền bá Phật pháp. Khi Nguyễn Ánh mới lên ngôi vương ở Gia Định, quan thị độc là Ngô Tùng Chu đã dâng biểu nói về cái hại của đạo Phật đạo Lão, nhà vua đã chuẩn y thi hành. Nay bà chúa chị vua lại gọt tóc đi tu, khác nào đánh đổ hết công lao của triều đình. Cung nữ Xiêm băn khoăn:
- Nhưng con vẫn nghe Thái hậu nói, các chúa Nguyễn ta từ khi lập quốc ở Đàng Trong đều rất hậu đãi đạo Phật, xây chùa, dựng tháp, cung kính sư tăng.
Đúng vậy. Các chúa Nguyễn trong thời Nam Bắc phân tranh rất xiển dương đạo Phật. Bởi vì cái Nho học tôn vua đã bị chúa Trịnh giành mất, với chiêu bài giả dối là vua Lê bù nhìn nằm trong tay họ đến mấy trăm năm. Chúa Nguyễn không thể tôn vua nên phải tôn Phật, bởi dân chúng cần có niềm tin, để họ đói khát niềm tin họ sẽ làm loạn. Bây giờ, sự thế đã khác. Vua Lê không còn, cả nước thống nhất, chỉ có một hoàng đế là ta. Học thuyết tôn vua phải được tái lập, mà muốn tôn vua tuyệt đối thì không thể có thần tượng khác.
Cô bé Xiêm thừ người: “Tâu Hoàng thượng, ngài nói cao siêu quá, con chẳng hiểu gì cả”.
Nhà vua phì cười: “Vì con không hiểu, ta mới nói với con”. Nhìn vẻ mặt ngây ngô của cô bé, vua bỗng như trút bớt được nhiều phần chất chứa trong lòng. “Tâu Hoàng thượng, còn chuyện bức thư... của Võ tướng quân?”
Vua vụt cau mày, vẻ thư thái biến mất. “Chúa Nhì thật càn rỡ, dám nghi ngờ Trẫm. Thỉnh cầu như vậy là thách thức, là khi quân. Từ xưa chỉ có bề tôi giãi bày với vua, chứ vua chẳng phải giãi bày với bề tôi bao giờ. Mọi việc đã có quan viết sử ghi chép, trẫm không việc gì phải bận tâm”. Cũng chính vì cái thuyết tôn quân mà ngài không thể chấp nhận được điều thỉnh cầu, có thể là rất bình thường của người em gái đối với anh ruột.
“Dạ, mà sử quan thì chắc chắn là phải viết thế nào cho hợp ý nhà vua thôi”. Xiêm nói ngon lành. Mới nghe như lời tán thành, ngẫm kỹ thì lại khác, vua hơi chững lại rồi bật cười. “Thảo nào Thái hậu yêu mến ngươi. Xem ra ngươi cũng biết ăn nói, không ngây ngô như ta tưởng”. Ngài thầm nghĩ, con bé Xiêm này, cả nhà đều là công thần. Thái hậu lại yêu nó, cho nên nó có biết uốn lưỡi bao giờ đâu. Thế mà hay, không chừng nó sẽ xuất sắc trong vai sứ giả...
Nhưng hôm sau, cô bé Xiêm không đỡ giùm gánh nặng cho hoàng đế được như ngài mong đợi. Công chúa Ngọc Du quắc mắt, đập án thư đánh rầm:
- Ranh con, ta không nói chuyện với mi, ta vào hỏi thẳng hoàng huynh ta.
Xiêm vội chạy đến cửa ngách thông vào chính điện, giang tay ngăn lại:
- Xin công chúa cứ đánh, cứ chửi tiện tỳ bao nhiêu cũng được, đừng liều lĩnh mạo phạm... Hoàng thượng đang cùng các tôn thất xem lại văn tế.
- Mày là ai mà dám truyền ý của hoàng huynh ta. Ta đánh cho mày chết.
Nhiều năm làm vợ Võ Tánh, nàng đã lây cái khí kiêu ngông của chồng, đến chết vẫn còn kiêu ngông. Xiêm chạy quanh, tránh đòn công chúa. Ngọc Du càng tức, quơ hết bất cứ cái gì vớ được trên bàn ném vào người Xiêm, cái quạt, hộp trầu, hộp thuốc lá bằng ngà, chén tống, chén con, nối nhau vọt đi, cái thì trúng ngực, trúng lưng Xiêm nghe bình bịch, cái thì văng vào tường vỡ choang, bắn mảnh tung tóe. Ngọc Tú níu giữ em lại:
- Em Du, đừng nóng... Coi chừng bên ngoài nghe được. Mẹ nằm chưa ấm đất, các con đã cãi nhau lớn tiếng, chẳng ra làm sao em ạ.
Ngọc Du càng lên cơn, phừng phừng lửa trên mắt. “Mặc em, em không nín nhịn như chị. Ai ngờ có ngày muốn gặp, muốn nói với anh ruột mình một lời cũng không được!” Nàng lao ra cửa, nhất quyết gặp vua. Nhưng đến đấy nàng bỗng khựng lại, cơn mê sảng cũng hạ xuống. Vua từ trong đi ra, giữa một đoàn Thái giám. Hết sức uy nghi, ngài đi thẳng ra Hưng Miếu, nơi có thần vị của Thái hậu vừa được rước ra hôm qua.
Nhạc lễ cất lên. Hai chị em chầm chậm dắt tay nhau ra dự tế. “Khởi... Chinh cổ”. Tiếng quan Đông Xướng vang lên, hòa trong tiếng thanh la, não bạt.
Vậy là Thái hậu đã lên trời. Hai chị em ngồi giữa sân cung Trường Thọ. Cung trống vắng, bài vị Thái hậu đã rước đi rồi.
Chiều lại, từ trước cửa cung, hai công chúa nhìn thấy những đoàn cung nga đi qua, những áo lượt quần là đủ màu, trâm bạc, nhẫn vàng lấp lánh, ai nấy đua nhau khoe sắc. Ngày hôm nay, thời hạn để tang đã hết. Ai nấy hối hả hưởng cuộc sống, như muốn bù lại thời gian đã mất.
Một chiếc kiệu thêu đi qua. “Ai vậy?” Ngọc Tú hỏi. Xiêm thì thầm: “Đó là kiệu mỹ nhân họ Nguyễn Đình, vừa mới được tiến cung hôm nay”.
Chiếc kiệu gấm đi qua để lại một mùi thơm khắp không gian. Không còn mùi nhang, mùi trầm mới hôm qua còn quyện đặc trong không khí. Chúa Nhất và Chúa Nhì nắm tay nhau, bước lần đến ô cửa tròn, nhìn ánh sáng ban ngày đang nhạt dần, những ngọn đèn lụa lấp lánh ánh vàng trong đêm hoàng cung...
“Thôi, vào nghỉ sớm mai về đi em...” Ngọc Tú dỗ dành.
Ngọc Du thờ thẫn bước theo chị, lửa vẫn cứ phừng phừng trong lòng. Sương thấm ướt tóc và vai hai người đàn bà, cảm giác mỏi ê ẩm dâng lên trong xương tủy. Cả hai nghĩ thầm, cùng một lúc: “Mình già rồi!”
Mình già rồi, thời gian trôi như dòng sông vô tình, những gì không theo dòng được thì sẽ tấp vào bờ, dừng lại.
Hai bàn tay khô quờ quạng nắm lấy nhau.
Năm Kỷ Mão, Hoàng đế Gia Long mất, lời hứa với hai công chúa vẫn còn gác lại.
Ngọc Du mất một năm sau, đến chết nàng vẫn không nhìn thấy bức thư.
Còn Ngọc Tú mất năm Minh Mạng thứ tư, trước khi chết khóc với vua: “Cắt tóc thờ Phật đấy là ý muốn lúc bình sinh, mà chưa làm được. Nay sau khi thần nhắm mắt, xin đừng để tóc, liệm bằng áo cà sa, thế là hồn ở chín suối cũng xem như đã toại nguyện”. Vua cảm động muốn y cho, nhưng triều thần và tôn thất can: “Theo Nho học thì thân thể tóc da là của cha mẹ cho, cho đến chết phải giữ trọn vẹn, nếu không là phi lễ. Lời Chúa xin, không thể theo được.” Vua nghĩ lại, sai an táng Chúa rất trọng hậu, tế lễ nhiều ngày, duy việc làm đàn chay thì dứt khoát không.
Sau hai mươi năm, bây giờ quyền vua đã lớn lắm rồi. Sá gì những mong ước cỏn con của người đàn bà, cho dù đấy là công chúa.
