Liên Hợp Quốc vào cuộc

Theo nghị quyết của Đại hội đồng LHQ do Argentina, Australia, Costa Rica, Phần Lan, Nhật Bản, Kenya và Anh soạn thảo, được trên 100 quốc gia đồng bảo trợ, các vòng đàm phán cuối cùng về dự thảo hiệp ước sẽ được bắt đầu lại trong thời gian từ 18 - 28.3.2013 tại New York. Ngay sau khi nghị quyết được thông qua, ngoại trưởng nhóm 7 nước khởi thảo đã ra thông cáo chung nhấn mạnh, đây là “dấu hiệu rõ ràng cho thấy đại đa số các nước thành viên LHQ ủng hộ có một hiệp ước hiệu quả, cân bằng và mạnh mẽ, đặt ra những tiêu chuẩn chung cao nhất có thể đối với các giao dịch vũ khí thông thường quốc tế”.

Mặc dù bản ghi chi tiết kết quả bỏ phiếu chưa được tiết lộ, các nhà ngoại giao tại LHQ cho biết Mỹ đã bỏ phiếu thuận giống như đã từng làm trong cuộc bỏ phiếu sơ khởi tại Ủy ban giải trừ quân bị của LHQ về dự thảo nghị quyết này tháng trước. Trong lần bỏ phiếu tại Ủy ban này, trong số 6 nước xuất khẩu vũ khí lớn nhất thế giới chỉ có Nga bỏ phiếu trắng.

Hy vọng đạt được một thỏa thuận kiểm soát buôn bán súng đạn tưởng chừng đã có vào tháng bảy, tuy nhiên nó đã vấp phải sự phản đối của Mỹ. Ngay cả Nga và Trung Quốc cũng yêu cầu có thêm thời gian trước khi đi đến quyết định cuối cùng. Một số nhà ngoại giao và vận động tại LHQ cho rằng vào thời điểm đó, tổng thống Barack Obama lo ngại nếu ủng hộ hiệp ước trên sẽ vấp phải sự tấn công từ đối thủ đảng Cộng hòa, ứng cử viên Mitt Romney, gây bất lợi cho cuộc đua vào Nhà trắng.

Tại Mỹ, dự thảo vấp phải sự chống đối quyết liệt từ phía Hiệp hội súng Mỹ (NRA), một tổ chức vận động hành lang đại diện cho các nhà sản xuất và kinh doanh vũ khí rất có thế lực. Phạm vi ảnh hưởng của NRA không chỉ bó hẹp trong nước Mỹ mà vươn ra toàn cầu. NRA phản đối quyết liệt việc thiết lập một hiệp định và đã gây sức ép mạnh mẽ yêu cầu tổng thống Mỹ bác bỏ.

Nguyên nhân chủ yếu khiến cho các cuộc đàm phán về hiệp định buôn bán vũ khí thông thường được bật đèn xanh tiến hành là do Mỹ, nước giao dịch vũ khí lớn nhất, chiếm khoảng 40% doanh số thế giới, thay đổi chính sách. Các quan chức Mỹ đã cố gắng giải thích với những người phản đối dự thảo rằng, hiệp ước đang tiến hành thương lượng sẽ không ảnh hưởng đến thị trường và quyền sở hữu súng đạn Mỹ.

Tháng bảy vừa qua, Phó chủ tịch NRA, Wayne LaPierre, trong bài phát biểu trước Đại hội đồng LHQ cho biết, hiệp hội của ông ta phản đối đến cùng dự thảo hiệp ước và chưa có ý định thay đổi lập trường. Đáng chú ý tuyên bố của NRA khi đó nhận được sự ủng hộ của phần lớn thượng nghị sỹ và 130 hạ nghị sỹ Mỹ. Chưa rõ NRA hiện có còn nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ chính giới Mỹ hay không sau vụ nổ súng tại thị trấn Newtown, bang Connecticut, Mỹ. Tổ chức này đã bị chỉ trích mạnh mẽ vì phản ứng của nó đối với vụ thảm sát này, khiến cho 20 em nhỏ và 6 giáo viên tại trường tiểu học thiệt mạng.

Dự thảo nghị quyết đang được xem xét tại LHQ không kiểm soát thị trường vũ khí nội địa, mà chỉ yêu cầu các nước thiết lập những quy định để kiểm soát giao dịch vũ khí thông thường và những nhà môi giới vũ khí trên thị trường quốc tế. Nó cũng cấm các nước phê chuẩn thực hiện những hợp đồng mua bán vũ khí vi phạm lệnh cấm vận của LHQ hoặc bị cho là có thể thúc đẩy nạn diệt chủng, tội ác chống nhân loại, tội ác chiến tranh.

Hiện nay, nhiều nước, trong đó có Mỹ, kiểm soát chặt xuất khẩu vũ khí nhưng trên phạm vi toàn cầu chưa có hiệp ước nào điều chỉnh thị trường khổng lồ có doanh số lên tới 70 tỷ đôla toàn thế giới, trong đó Mỹ chiếm tới 40%. Hơn một thập kỷ qua, nhiều nhà hoạt động và một số chính phủ đã cố gắng thúc đẩy đưa ra các quy định có tính chất ràng buộc quốc tế nhằm tránh để vũ khí rơi vào tay các tổ chức khủng bố, nổi dậy hoặc tội phạm có tổ chức.

Tuy vậy, cho đến khi có một cơ chế kiểm soát vũ khí thông thường có hiệu lực, còn cả một quãng đường dài phía trước. Theo quy tắc của LHQ, dự thảo hiệp định muốn được thông qua phải nhận được sự nhất trí của tất cả các nước thành viên theo cơ chế đồng thuận. Sau đó, nó sẽ phải được tất các nước phê chuẩn trước khi chính thức có hiệu lực. Chỉ cần một nước không đồng ý hoặc chưa chịu phê chuẩn, toàn bộ tiến trình sẽ dậm chân tại chỗ. Hiện nay 7 nước dự thảo hiệp định đã bày tỏ sự ủng hộ đối với đại sứ Australia, Peter Woolcott, người được chỉ định làm chủ tịch của hội nghị thảo luận dự thảo tháng ba tới. Nhà ngoại giao Australia tuyên bố sẽ cố gắng để xây dựng được một sự đồng thuận rộng rãi tiến tới ký kết hiệp ước ngay sau cuộc họp.

Mặc dù Washington ủng hộ tiến hành đàm phán, nhiều nhà hoạt động cho biết chưa rõ chính quyền Obama có thực sự muốn một hiệp ước mạnh hay chỉ là những cam kết nửa vời. Giới chức Mỹ nói họ chỉ muốn có một hiệp ước đóng góp vào tăng cường an ninh quốc tế thông qua đấu tranh với việc buôn lậu vũ khí quốc tế và phổ biến vũ khí, nhưng vẫn bảo lưu quyền buôn bán vũ khí hợp pháp của các nước trên thế giới.